छत्रपती शिवाजी महाराज (Chhatrapati Shivaji Maharaj) कोण होते? शिवरायांनी काय केले? आपण त्यांची आठवण का ठेवतो? आपण सर्वांनी लहानपणी शिवरायांबद्दल वाचले असेल. ते महाराष्ट्राचे प्रमुख राजकारणी, साम्राज्याचे संस्थापक आणि मराठा साम्राज्याचे पहिले छत्रपती होते. तरुण वयातच आव्हानांना तोंड देत त्यांनी अनेक युद्धे लढली आणि आपले संपूर्ण आयुष्य धर्मरक्षणासाठी समर्पित केले. आज १९ फेब्रुवारी २०२४ रोजी छत्रपती शिवरायांची जयंती आहे. या निमित्ताने जाणून घ्या त्या शूर व्यक्तीबद्दल ज्याचे नाव इतिहासाच्या सुवर्ण पानात नोंदवले गेले आहे.
शिवरायांचा जन्म
छत्रपती शिवाजी महाराज (Chhatrapati Shivaji Maharaj) यांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी शिवनेरी किल्ला, पुणे, महाराष्ट्र येथे झाला. त्यांचे पूर्ण नाव शिवाजी राजे भोंसले. त्यांच्या वडिलांचे नाव शहाजी आणि आईचे नाव जिजाबाई होते. आपल्या आईच्या धार्मिक गुणांचा शिवरायांवर खूप प्रभाव होता.
शिवरायांचे शिक्षण
त्यांचे सुरुवातीचे शिक्षण घरीच झाले. त्यांना धार्मिक, राजकीय आणि युद्धकलेचे शिक्षण देण्यात आले. शिवराय यांची आई माता जिजाऊ आणि दादोजी कोंडदेव यांनी त्यांना महाभारत, रामायण आणि इतर प्राचीन भारतीय ग्रंथांचे संपूर्ण ज्ञान दिले. राजकारण आणि युद्धनीती त्यांनी बालपणीच आत्मसात केली. त्यांचे बालपण राजा राम, गोपाळ, संत आणि रामायण, महाभारतातील कथा आणि सत्संगात गेले. ते सर्व कलांमध्ये पारंगत होते.
शिवरायांचे कुटुंब
छत्रपती शिवाजी महाराज (Chhatrapati Shivaji Maharaj) यांचा पहिला विवाह १४ मे १६४० रोजी सईबाई निंबाळकर यांच्याशी झाला. तेव्हा शिवराय अवघे १० वर्षांचे होते. तिच्यापासून शिवरायांना ४ मुले झाली. त्यांच्या दुसऱ्या पत्नीचे नाव सोयराबाई मोहिते होते, त्या अतिशय प्रसिद्ध स्त्री होत्या. शिवरायांच्या देहत्यागानंतर थोरला मुलगा संभाजी महाराज गादीवर बसले.
छत्रपती शिवाजी महाराज यांनी लढलेल्या प्रमुख लढाया
- तोरणा किल्ल्याची लढाई (१६४५) – पुण्यात असलेला तोरणा किल्ला प्रचंडगड म्हणूनही ओळखला जातो. १६४५ मध्ये येथे झालेल्या लढाईत शिवरायांचा प्रत्यक्ष सहभाग होता. तेव्हा ते १५ वर्षांचे होते. शिवरायांनी लहान वयातच लढाऊ कौशल्य दाखवून ते जिंकले होते.
- प्रतापगडची लढाई (१६५९) – सातारा, महाराष्ट्राजवळील प्रतापगड किल्ल्यावर ही लढाई लढली गेली. या युद्धात शिवरायांनी (Chhatrapati Shivaji Maharaj) आदिलशाही सुलतानच्या साम्राज्यावर हल्ला करून प्रतापगडचा किल्ला जिंकला.
- पवनखिंडची लढाई (१६६०) – ही लढाई बाजी प्रभू देशपांडे आणि सिद्दी मसूद आदिलशाही यांच्यात कोल्हापूरजवळील विशालगड किल्ल्याच्या हद्दीत झाली.
- सुरतची लढाई (१६६४) – ही लढाई छत्रपती शिवाजी महाराज आणि मुघल सम्राट इनायत खान यांच्यात गुजरातमधील सुरत शहराजवळ झाली.
- पुरंदरची लढाई (१६६५) – यात शिवरायांनी (Chhatrapati Shivaji Maharaj) मुघल साम्राज्याशी लढा देऊन विजय मिळवला.
- सिंहगडची लढाई (१६७०) – याला कोंढाण्याची लढाई असेही म्हणतात. मुघलांविरुद्ध लढताना छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या सैन्याने पुण्याजवळचा सिंहगड (तेव्हाचा कोंढाणा) किल्ला जिंकला.
- संगमनेरची लढाई (१६७९) – ही मुघल आणि मराठे यांच्यातील शेवटची लढाई होती ज्यात मराठा सम्राट छत्रपती शिवाजी महाराज लढले.
(हेही वाचा Shiv Jayanti : आग्रा किल्ल्यावर दुमदुमणार शिवरायांचा जयघोष)
शिवराय ‘छत्रपती’ कसे बनले?
- ६ जून १६७४ रोजी रायगड येथे हिंदवी स्वराज्याचा राजा शिवराय यांचा राज्याभिषेक झाला. याशिवाय क्षत्रियकुलवंत, हिंदवी धर्मधारक अशा पदव्या त्यांच्या शौर्यामुळे त्यांना देण्यात आल्या होत्या, त्यापैकी काही पुढीलप्रमाणे-
- आदिलशहाचा कट : विजापूरचा अधिपती आदिलशहाने त्याला अटक करण्याचा कट रचला. यात शिवरायांनी यातून स्वतःची सुटका करून घेतली. पण त्यांचे वडील शहाजी भोसले यांना आदिलशहाने कैद केले. शिवरायांनी हल्ला करून प्रथम वडिलांची सुटका केली. नंतर पुरंदर, जावेली हे किल्लेही ताब्यात घेतले.
- त्यांनी मुघलांविरुद्ध अनेक लढाया केल्या आणि जिंकल्या.
- त्याच्या गनिमी युद्ध कौशल्याचा शत्रूंवर मोठा प्रभाव पडला.
- त्यांची धोरणे, लष्करी योजना आणि युद्धकौशल्य यामुळे सर्वांनी त्यांचा आदर केला.
- त्यांच्या बलाढ्य सैन्यामुळे ते महाराष्ट्राच्या स्वातंत्र्यलढ्यातील एक प्रमुख नेते बनले.
- औरंगजेबाचा विश्वासघात : औरंगजेबाने शिवरायांना कपटाने कैद केले होते. पण त्यांच्या बुद्धिमत्तेमुळे आणि हुशारीमुळे ते कैदेतून सुटले आणि नंतर औरंगजेबाच्या सैन्याशी लढले. पुरंदर तहात दिलेले २४ किल्ले परत जिंकले.
Join Our WhatsApp Community