भारतातील ऐतिहासिक आश्चर्यापकी एक असलेली खुजराहो मंदिरं. खजुराहो मंदिरांचं वर्गीकरण ३ समुहात केलं जातं. पश्चिम समूह, पूर्व समूह आणि दक्षिण समूह. पहिल्या समूहात वराह मंदिर आणि लक्ष्मण मंदिराचा समावेश होतो. यातील लक्ष्मण मंदिर सर्वात पूर्वीचं इसवी सन ९५० असून, हे शहरातलं सर्वात मोठं आणि उत्तम रीतीने जतन करण्यात आलेलं मंदिर आहे. पूर्व समुहात जैनं मंदिरं आहेत. (Khajuraho)
खजुराहो, पूर्वी खजुरावाहका म्हणून ओळखले जात होते. हे मध्य प्रदेशातील एक प्राचीन शहर आहे. हे मध्ययुगीन काळात चंदेला राजवंशाने बांधले होते. येथील शिल्पे अत्यंत प्राचीन आहेत. येथील भव्य मंदिरांमुळे देशातील सर्वात ऐतिहासिक स्थळांपैकी एक स्थळ मानले जाते. पुतळे आणि मंदिरांची भव्यता खजुराहोला मध्य प्रदेशातील सर्वात लोकप्रिय पर्यटन स्थळांपैकी एक बनवते.
खजुराहोची बहुतेक स्मारके चंदेला घराण्याने बांधली होती. ही मंदिरे आध्यात्मिक शिकवण देणारी आहेत. ही मंदिरे तीन वेगवेगळ्या क्लस्टरमध्ये विभागली गेली आहेत – पूर्व, पश्चिम आणि दक्षिणी खजुराहो स्मारके. मंदिरांचे हे उरलेले समूह नागारा-शैलीतील वास्तुकलेची गुणवत्ता आणि मौलिकता दर्शवतात.
कंदरिया महादेव मंदिर
उर्वरित २० मंदिरांपैकी कंदरिया महादेव मंदिर हे सर्वात मोठे आणि प्रसिद्ध मंदिर आहे. ११व्या शतकाच्या सुरुवातीला बांधलेले हे मंदिर भगवान शिवाला समर्पित आहे. या मंदिराची रचना त्री-आयामी रचना आहे आणि मनोऱ्यांचा एक नेत्रदीपक संच आहे, ज्याला ‘शिखर’ असेही म्हणतात. हे मंदिर आतील बाजूस २२६आणि बाहेरून ६४६ आकृत्यांनी सुशोभित केलेले आहे. यातील बहुतेक आकृत्या ब्रह्मा, गणेश आणि विष्णूसह हिंदू देवतांच्या आहेत, तसेच ‘सरसुंदरी’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या अनेक खगोलीय ‘दासी’ आणि ‘मिथुना’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या प्रेमींच्या आकृत्या आहेत. मंदिराच्या दक्षिणेकडील भिंतीवर कामुक शिल्पे कोरलेली आहेत ज्यात अनेक कलाबाजीच्या पोझमध्ये चित्रित केलेल्या आकृत्या आहेत. या मंदिराचा उद्देश आनंद दर्शवणे हा आहे. म्हणून ही शिल्पे आजही शुभ मानली जातात.
लक्ष्मण मंदिर
खजुराहो येथील आणखी एक प्रसिद्ध मंदिर म्हणजे प्रतिष्ठित लक्ष्मण मंदिर. लक्ष्मण मंदिर ९५४ सीई मध्ये राजा धंगा याने बांधले होते. हे भगवान विष्णूला समर्पित आहे. त्याची मांडणी कंदरिया महादेवासारखीच असली, तरी लक्ष्मण मंदिरात हिंदू देवतांच्या कोरीवकामांनी सजलेल्या भिंती येथे पाहायला मिळतात.
देवी जगदंबी मंदिर
देवी जगदंबी हे खजुराहो येथील सर्वात कामुक मंदिरांपैकी एक आहे. कंदरिया महादेव मंदिराच्या उत्तरेला असलेले हे मंदिर इसवी सन १००० ते १०२५ दरम्यान बांधले गेले. सुरुवातीला, मंदिर भगवान विष्णूला समर्पित होते. देवी जगदंबी मंदिरानंतर देवी पार्वती आणि देवी काली यांना समर्पित करण्यात आले. मंदिरातील मूर्ती देवी पार्वतीची असून ती देवी कालीसारखी दिसावी म्हणून काळ्या रंगात रंगवलेली आहे. मंदिरातील सर्वात मनोरंजक शिल्पांपैकी एक म्हणजे सिंहाशी लढणाऱ्या योद्ध्याचे असल्याचे मानले जाते.
एकत्तरसो महादेवाचे मंदिर, ज्याला चौसठ योगिनी मंदिर असेही म्हणतात. हे भारतातील सर्वात जुने खजुराहो मंदिर आहे. देवी कालीला समर्पित असलेले हे एकमेव मंदिर आहे जे ग्रॅनाइट वापरून बांधले गेले होते आणि देशातील फार कमी जतन केलेल्या योगिनी मंदिरांपैकी एक आहे. या गोलाकार मंदिरात ६५ कक्ष आहेत. ६४ योगिनींसाठी आणि एक देवी कालीसाठी आहे. खजुराहो येथील इतर काही प्रमुख मंदिरे म्हणजे आयताकृती पार्श्वनाथ जैन मंदिर ज्यात एक अद्वितीय मंदिर आहे.
खजुराहो मंदिरांना भेट देताना
– खजुराहो मंदिरांना भेट देताना, ५-स्टार हॉटेल – क्लार्क्स खजुराहो येथे भव्य निवास व्यवस्था करण्यात उपलब्ध आहे. पाहुण्यांच्या सोयीसाठी हे हॉटेल खजुराहो मंदिरापासून सुमारे ५ मिनिटांच्या अंतरावर आहे.
– खजुराहो स्मारके भारताच्या मध्य प्रदेश राज्यात , छतरपूर जिल्ह्यात , नवी दिल्लीच्या आग्नेयेला सुमारे ६२० किलोमीटर (३८५ मैल) अंतरावर आहेत .
– खजुराहो हे ठिकाण भारतीय रेल्वे सेवेने देखील जोडलेले आहे. स्मारकांच्या प्रवेशद्वारापासून अंदाजे ६ किलोमीटर अंतरावर रेल्वे स्थानक आहे.
– ही स्मारके पूर्व-पश्चिम राष्ट्रीय महामार्ग – ७५ पासून सुमारे १० किलोमीटर अंतरावर आहेत आणि छतरपूर शहरापासून सुमारे ५० किलोमीटर अंतरावर आहेत.
हेही पहा –