संभलमधील जामा मशि‍दीच्या (Jama Masjid) ठिकाणी हिंदूंचे मंदिर असल्याची याचिका न्यायालयात सुरु आहे. आता तेथे ६८ तीर्थक्षेत्रे आणि १९ विहिरींचे सर्वेक्षणही सुरू झाले आहे. उत्तर प्रदेशचे राज्य पुरातत्व संचालनालय (Directorate of Archaeology) या सर्व ठिकाणांची कार्बन डेटिंग करत आहे, जेणेकरून या विहिरी आणि मूर्ती किती जुन्या आहेत, हे कळू शकेल. राज्य पुरातत्व विभागाने गेल्या ४ दिवसांत संभलमध्ये १९ विहिरी शोधल्या असून ६८ तीर्थक्षेत्रे शोधण्याचे काम सुरू आहे. (Sambhal Excavation)
(हेही वाचा – EPFO Deadline : यूएएन सक्रियता, बँक-आधार जोडणी यासाठीची मुदत वाढवली)
संभलमधील जुन्या विहिरी आणि तीर्थक्षेत्रांचा शोध १४ डिसेंबरपासून सुरू झाला. त्या दिवशी जिल्हा प्रशासनाने संभलच्या खग्गु सराई परिसरात अतिक्रमणाविरोधात मोहीम सुरू केली होती. या वेळी काही लोकांनी अधिकाऱ्यांना सांगितले की, येथील एक मंदिर 46 वर्षांपासून बंद आहे. तेही ताब्यात घेतले जात आहे. पोलीस-प्रशासनाने तातडीने अतिक्रमण हटवून तब्बल 46 वर्षांनंतर मंदिर खुले केले. मंदिराजवळ एक प्राचीन विहीर सापडली. त्याचे उत्खनन केले असता ते खूप खोलवर आढळून आले. येथे काही प्राचीन शिल्पेही सापडली.
१६ व्या शतकातील ग्रंथात आहे उल्लेख
१६६७ मध्ये ओंकार शरण ‘कमल’ यांनी संभल तीर्थ परिक्रमा हा ग्रंथ लिहिला. मुरादाबादच्या प्रतिभा प्रेसने तो प्रकाशित केला आहे. या संभल तीर्थ परिक्रमा ग्रंथात येथील तीर्थक्षेत्रांची माहिती आहे. यामध्ये लिहिले आहे, हरि मंदिराभोवती दोन कोसांमध्ये तीर्थक्षेत्रे आहेत. संभल हे भागीरथी, गंगा आणि रामगंगा यांच्या मध्ये वसलेले आहे. हे तीन योजनांच्या विभागात म्हणजेच १२ कोसांमध्ये वसलेले आहे. हे संभल त्रिकोणात वसलेले आहे. दक्षिणेला शंबळेश्वर महादेवाचे लिंग, पूर्वेला चंद्रेश्वर महादेव आणि पश्चिमेला भुवनेश्वर महादेव हे तिन्ही कोनात वसलेले आहे.
तलावाच्या उत्तरेला अर्का (सूर्य) हा भगवान श्री कल्किचा अवतार असेल. येथे एक प्राचीन हरि मंदिर आहे. संभलची सर्व तीर्थक्षेत्रे मंदिराभोवती दोन कोसांच्या आत आहेत. येथे ६८ देवस्थाने आणि १९ विहिरी आहेत. हरि मंदिराचे हे संपूर्ण वर्णन पुरातत्त्व विभागाचे पहिले अधिकारी मेजर जनरल ए कनिंगहॅम यांच्या कलकत्ता कार्यालयात ‘संभलचा इतिहास’ या नावाने आहे.
तीर्थक्षेत्रांच्या वेगवेगळ्या आख्यायिका
याशिवाय शंख माधव तीर्थ, लोलार्क तीर्थ, दशमेघ तीर्थ, पिशाच मोहन तीर्थ, चतुर्मुख तीर्थ, नैमिषारण्य तीर्थ, विजय तीर्थ, उर्धरैण तीर्थ, एकांती तीर्थ, श्रावंती तीर्थ, चंद्र तीर्थ, पाप क्षय तीर्थ, पंथ क्षय तीर्थ, चंद्र तीर्थ. अशोक तीर्थ, यमतीर्थ, महिष्मती तीर्थ, पाप मोचन तीर्थ, कलोदक तीर्थ, सोम तीर्थ, गौ तीर्थ, शृंगारक तीर्थ, चक्र सुदर्शन तीर्थ याही आपापल्या श्रद्धा या ग्रंथात लिहिल्या आहेत.
१५ डिसेंबर रोजी संभलचे डीएम राजेंद्र पेनसिया यांनी राज्य पुरातत्व विभागाला पत्र लिहून संभलच्या स्मारकांचे सर्वेक्षण करण्याची मागणी केली होती. डीएमच्या पत्रावर, उत्तर प्रदेश (Uttar Pradesh) राज्य पुरातत्व विभागाच्या संचालक रेणू द्विवेदी यांनी १७ डिसेंबर रोजी सर्वेक्षणासाठी चार अधिकाऱ्यांची नियुक्ती केली. यामध्ये उत्खनन आणि उत्खनन अधिकारी राम विनय, साहाय्यक पुरातत्त्व अधिकारी डॉ. कृष्ण मोहन दुबे, सर्वेक्षक अनिल कुमार सिंग आणि कर्मचारी हिमांशू सिंग यांचा समावेश आहे. पुरातत्त्व विभागाचे पथक १८ डिसेंबर रोजी संभल येथे पोहोचले. तेव्हापासून संभल येथील पुरातन विहिरी आणि तीर्थक्षेत्रांच्या सर्वेक्षणाचे काम सुरू आहे. २० डिसेंबरला पुराणात उल्लेख असलेल्या कल्की मंदिरातही ही टीम गेली. कलियुगात भगवान श्रीविष्णु येथे कल्कीच्या रूपात अवतार घेतील, असे म्हटले जाते.
सर्वेक्षणाच्या कामासोबतच पुरातत्त्व विभाग या सर्व ठिकाणांचे कार्बन डेटिंगही करत आहे, जेणेकरून त्यांचे वय कळू शकेल. यानंतर संभलमध्ये नमूद केलेली 68 तीर्थक्षेत्रे आणि 19 विहिरी प्रत्यक्षात किती जुन्या आहेत हे समजेल. संभलचे एसपी कृष्ण कुमार बिश्नोई यांनी म्हटले आहे की, प्राचीन काळी या विहिरी भूजल पुनर्भरणाचा स्रोत होत्या. गेल्या 30 वर्षांपासून या विहिरी अतिक्रमण किंवा अतिक्रमणामुळे बंद असल्याचे स्थानिक लोकांनी त्यांना सांगितले होते. आता राज्य पुरातत्व विभागाने प्राचीन तीर्थक्षेत्रे आणि विहिरी यांचे सर्वेक्षण सुरु केले आहे. (Sambhal Excavation)
हेही पहा –
Join Our WhatsApp Community