जालियनवाला बाग हत्याकांड (Jaliyanwala Bagh) हा भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील एक काळा दिवस होता. 13 एप्रिल 1919 रोजी पंजाबमधील अमृतसर येथे जालियनवाला बाग या ठिकाणी ब्रिटिश सैन्याने निःशस्त्र आणि शांतताप्रिय भारतीयांवर गोळीबार केला. या घटनेमुळे ब्रिटिश साम्राज्याच्या निर्दयी आणि क्रूर शासनाचे दर्शन घडले. 1919 च्या रौलेट कायद्यामुळे भारतात मोठा असंतोष माजला होता. या कायद्यामुळे ब्रिटिश सरकारला कोणत्याही व्यक्तीला वॉरंटशिवाय अटक करण्याचे आणि न्यायालयात सादर न करता तुरुंगात ठेवण्याचे अधिकार मिळाले होते. या अन्यायकारक कायद्याच्या विरोधात देशभरात आंदोलने सुरू झाली. पंजाबमध्ये या आंदोलनांना जोर आला आणि अमृतसरमध्ये मोठ्या प्रमाणात लोक जमले.
13 एप्रिल 1919 रोजी जालियनवाला बाग (Jaliyanwala Bagh) येथे एक शांततापूर्ण सभा आयोजित करण्यात आली होती. या सभेत शेकडो पुरुष, महिला आणि मुले सहभागी झाले होते. या सभेचा उद्देश रौलेट कायद्याचा निषेध करणे आणि आपले अधिकार मागणे हा होता. जनरल रेजिनाल्ड डायर यांना या सभेची माहिती मिळाल्यानंतर त्यांनी आपल्या सैन्यासह जालियनवाला बागकडे कूच केले. डायरने कोणत्याही पूर्वसूचनेशिवाय आणि चर्चेशिवाय आपल्या सैन्यासह जालियनवाला बागमध्ये प्रवेश केला. त्यांनी बागेमधून बाहेर पडण्याचे सर्व मार्ग बंद केले आणि निःशस्त्र लोकांवर गोळीबार करण्याचे आदेश दिले. या गोळीबारात शेकडो निष्पाप भारतीय ठार झाले आणि अनेक जखमी झाले. ब्रिटिश अधिकाऱ्यांच्या मते, या गोळीबारात 379 लोक ठार झाले आणि सुमारे 1200 जखमी झाले. परंतु, भारतीयांच्या मते मृतांची संख्या यापेक्षा अधिक होती. जालियनवाला बाग (Jaliyanwala Bagh)हत्याकांडाने संपूर्ण भारतात संतापाची लाट उसळली. अनेक भारतीय नेत्यांनी ब्रिटिश सरकारच्या विरोधात तीव्र निषेध व्यक्त केला. रविंद्रनाथ टागोर यांनी आपला “नाइटहुड” किताब परत केला आणि मदन मोहन मालवीय यांनी आपला “सर” किताब परत केला. भारतीय जनता अधिकाधिक एकत्र झाली आणि स्वातंत्र्य चळवळीत नवीन ऊर्जा आली.
(हेही वाचा मानवी दात धोकादायक शस्त्र आहेत का, खून करता येतो का? Bombay High Court म्हणाले…)
ब्रिटिश सरकारने सुरुवातीला जनरल डायरच्या कृतीचे समर्थन केले. परंतु, भारतातील आणि ब्रिटनमधील तीव्र प्रतिक्रिया पाहता, हंटर आयोगाची स्थापना करण्यात आली. या आयोगाने जनरल डायरच्या कृतीला अनावश्यक आणि निर्दयी ठरवले. जनरल डायरला पदच्युत करण्यात आले, परंतु त्याच्यावर कोणतीही गंभीर कारवाई करण्यात आली नाही. हे भारतीयांच्या मनात आणखी दुःख आणि संतापाचे कारण ठरले. जालियनवाला बाग (Jaliyanwala Bagh) हत्याकांडाच्या स्मरणार्थ 1951 मध्ये एक स्मारक उभारण्यात आले. या स्मारकात त्या दिवसाच्या घटनांची स्मृती जागवण्यात आली आहे. बागेत एक स्मारक विहीर आहे ज्यात अनेक लोकांनी जीव वाचवण्यासाठी उड्या मारल्या होत्या. या स्मारकामुळे त्या काळाच्या घटनांची स्मृती जिवंत ठेवण्यात येते आणि ती भारताच्या स्वातंत्र्य संघर्षाच्या इतिहासातील एक महत्त्वाची साक्ष देतो.
जालियनवाला बाग (Jaliyanwala Bagh) हत्याकांड आजही भारतीयांच्या मनात जिवंत आहे. प्रत्येक वर्षी 13 एप्रिलला या ठिकाणी स्मृतीदिन साजरा केला जातो आणि हुतात्म्यांना आदरांजली अर्पण केली जाते. या घटनेच्या स्मरणार्थ विविध सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि शाळांमध्ये शैक्षणिक उपक्रम आयोजित केले जातात. जालियनवाला बाग हत्याकांड हा भारतीय स्वातंत्र्य संघर्षातील एक अत्यंत दुःखद आणि महत्त्वपूर्ण प्रसंग आहे. या घटनेने भारतीय जनतेला ब्रिटिश शासनाच्या क्रूरतेचे दर्शन घडवले आणि स्वातंत्र्याच्या लढाईत नवचैतन्य निर्माण केले. या हत्याकांडाच्या स्मरणार्थ उभारण्यात आलेल्या स्मारकाने त्या काळाच्या घटनांची स्मृती जिवंत ठेवली आहे आणि ती भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामाच्या इतिहासातील एक महत्त्वाची साक्ष देतो. जालियनवाला बाग (Jaliyanwala Bagh) हत्याकांड भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीच्या इतिहासातील एक काळा अध्याय आहे, परंतु त्याचबरोबर त्याने भारतीय जनतेला एकत्र येण्याचे आणि आपल्या हक्कांसाठी लढण्याचे साहस दिले.
Join Our WhatsApp Community