Joshi’s Museum of Miniature Railway : पुण्यामध्ये आहे जोशींचे लघु रेल्वे संग्रहालय; भारतातील एकमेव रेल्वे मॉडलिंग म्युझियम

महाराष्ट्रात पुण्यातल्या गजबजलेल्या कोथरूड या उपनगराच्या मध्यभागी पर्यटकांसाठी एक खजिना लपलेला आहे. हा खजिना म्हणजे जोशींचे लघु रेल्वे संग्रहालय होय. पुण्यामध्ये बी. एस. जोशी यांना प्रेमाने भाऊ जोशी म्हणून ओळखतात. त्यांना लहानपणापासूनच रेल्वे मॉडेल्स गोळा करण्याचा छंद होता. (Joshi’s Museum of Miniature Railway)

१९८० सालच्या दशकात त्यांनी सर्कस किंवा जत्रेप्रमाणे शहरातून दुसऱ्या शहरात नेता येईल अशा लेआउटवर काम करायला सुरुवात केली. त्यांनी पुणे आणि मुंबईमध्ये ते आउटलेट प्रदर्शित केलं. त्यानंतर त्यांच्या लक्षात आलं की, मोबाईल लेआउट बनवण्यासाठी खूप जास्त मनुष्यबळ आणि खर्च लागतो. म्हणून त्यांनी कायमस्वरूपी एक लघु रेल्वे संग्रहालय तयार करण्याचा निर्णय घेण्यात आला. (Joshi’s Museum of Miniature Railway)

(हेही वाचा – मायावतींच्या पुतळ्यांविरुद्धची याचिका निकाली; निवडणूक आयोगाच्या निर्देशांचे पालन करण्याचा Supreme Court चा सर्व पक्षांना आदेश)

त्यासाठी १९९१ साली हॉल बांधण्यात आला आणि सध्याचा लेआउट तयार करण्यात आला. या लेआउटमध्ये तपशीलवार काम केलेलं आहे. जसं की, नियंत्रण पॅनेलमधून बाहेर पडणाऱ्या १०० तारा, ६५ सिग्नल आणि कुंपण, लॅम्पपोस्ट, उड्डाणपूल इत्यादी रासायनिक एचिंग तंत्रांचा वापर करून तयार केलेलं हे मॉडेल आहे. नियंत्रण पॅनेल अशा प्रकारे डिझाइन केलं आहे की, संपूर्ण लेआउट मॅन्युअली किंवा कॉम्प्युटरने नियंत्रित करता येईल. (Joshi’s Museum of Miniature Railway)

हे भारतातलं अशा प्रकारचं एकमेव संग्रहालय आहे. हे संग्रहालय पुण्यात असलेल्या पर्यटन स्थळांचा एक अविभाज्य भाग बनलं आहे. दरवर्षी सुमारे ३०,००० पर्यटक येथे भेट देतात. या ठिकाणी पर्यटकांना एका वेगळ्या जगात घेऊन जाणाऱ्या लघु रेल्वेची जादू अनुभवता येते. (Joshi’s Museum of Miniature Railway)

(हेही वाचा – Empress Botanical Garden : पुण्यातील १८२ वर्षं जुन्या एम्प्रेस बोटॅनिकल गार्डनचा असा आहे इतिहास…)

भाऊ जोशी यांचं लघु रेल्वे संग्रहालय हे फक्त एका लेआउटचं प्रदर्शन नाही तर, कित्येक दशकांपासून त्यांनी जोपासलेल्या स्वप्नांचं मूर्त स्वरूप आहे. हे संग्रहालय सौदामिनी इन्स्ट्रुमेंट्सच्या आवारात एका खास हॉलमध्ये आहे. हा कारखाना १९६२ साली बी. एस. जोशी म्हणजेच भाऊ जोशी यांनी स्थापन केला होता. भाऊ जोशी यांचा असा विश्वास होता की, रेल्वे मॉडेलिंग हा एक असा छंद आहे, जो नवोदित अभियंते आणि शास्त्रज्ञांना त्यांच्या व्यावसायिक विकासात मदत करू शकतो. (Joshi’s Museum of Miniature Railway)

रेल्वे मॉडेलिंगमध्ये आर्किटेक्चर, सिव्हिल इंजिनिअरिंग, इलेक्ट्रिकल इंजिनिअरिंग, संगणक अभियांत्रिकी, भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, गणित, सांख्यिकी, लेखा आणि छायाचित्रण यासारख्या विविध विषयांचा समावेश आहे. हा छंद जोपासून, बहुविद्याशाखीय दृष्टीकोन विकसित करता येतो. तसंच या विषयांची चांगली समज मिळवता येते. म्हणूनच, या संग्रहालयाचं उद्दिष्ट हे तरुण पिढीमध्ये रेल्वे मॉडेलिंगला एक छंद म्हणून प्रसारित करणं आणि त्यांना विज्ञान तसंच अभियांत्रिकीच्या जगाचा शोध घेण्यासाठी प्रेरित करणं हा आहे. (Joshi’s Museum of Miniature Railway)

हेही पहा –