What is shankh called in English? : “शंख” ला इंग्रजीमध्ये काय म्हणतात?

शंख हे मुळात मध्यम ते मोठ्या आकाराच्या वेगवेगळ्या समुद्रात सापडणाऱ्या गोगलगायी असतात. शंखाचा आकार हा मध्यभागी मोठा आणि दोन्ही बाजूंनी थोडा निमुळता असतो. शंखाच्या खालची बाजू ही वरच्या बाजूच्या तुलनेत जास्त निमुळती असते. शंख हे आतून पोकळ असतात. शंखांच्या वेगवेगळ्या प्रजाती असतात. त्यांची इंग्रजी नावं अशाप्रकारे आहेत..

स्ट्रॉम्बिडे प्रजातीचे शंख हे खरे शंख म्हणून ओळखले जातात. स्ट्रॉम्बस आणि गॅस्ट्रोपॉड या प्रजातीचे शंखही जवळपास सारखेच दिसतात. तसंच लोबॅटस गिगास म्हणजेच राणी शंख हा एक खरा शंख आहे. खरा शंख त्यांच्या लांब निमुळत्या आकारावरून ओळखला जातो.

तसंच इतर अनेक प्रजातींनाही बऱ्याचदा शंख म्हटलं जातं खरं, पण त्या स्ट्रॉम्बिडे प्रजातीशी संबंधित नाहीत. त्या प्रजाती म्हणजे मेलोंजेना (मेलोंजेनिडे) आणि ट्रायप्लोफसस पॅपिलोसस (फॅसिओलारिडे) होय. आणखी एक शंख म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या प्रजातींमध्ये टर्बिनेलिडे प्रजातीतल्या टर्बिनेला शंखाचा समावेश आहे. तसंच ट्रायटनचा ट्रम्पेट शंखाला देखील शंख म्हणून संबोधलं जाऊ शकतं. (What is shankh called in English?)

(हेही वाचा – वीर सावरकरांच्या आत्मार्पण दिनाच्या निमित्ताने बांदोडकर महाविद्यालयामध्ये Blood Donation Camp)

शंखाची व्युत्पत्ती

शंखाला इंगजी भाषेत ‘कोंच’ असं म्हणतात. ‘शंख’ हा शब्द प्रोटो-इंडो-युरोपियन मूळ ‘कोंखो’ या शब्दापासून आला आहे. शंख हा शब्द संस्कृत भाषेतला आहे.

शंखाचं सामान्य वर्णन

शंख ही समुद्रातली मोलुस्का फाइलम नावाची गोगलगाईची एक प्रजाती आहे. शंखांच्या कवचामध्ये सुमारे ९५% कॅल्शियम कार्बोनेट आणि ५% सेंद्रिय पदार्थ असतात. शंख हे त्यांचं मांस खाण्यासाठी आणि त्यांचं कवच मिळवण्यासाठी समुद्रातून काढले जातात. शंखाचं कवच सजावटीसाठी आणि वाद्य म्हणून वापरलं जातं. (What is shankh called in English?)

शंखाचा वाद्य म्हणून वापर

शंख हे वाद्य म्हणून वापरले जातात. शंखाच्या वरच्या छिद्रातून जोरात फुंकर मारली असता, त्याच्या निमुळत्या भागातून हवेचा ध्वनी बाहेर पडतो. शंखाच्या आतल्या बाजूला फुगीर भागाजवळ एक उभं छिद्र असतं त्या छिद्रामध्ये हाताची बोटं अडकवून त्यातून बाहेर पडणाऱ्या ध्वनी निश्चित करता येते. हाताची बोटं जितकी खोल जातील तितकी ध्वनी कमी असेल.

समुद्रातल्या मोठ्या गॅस्ट्रोपॉड कवचांच्या वेगवेगळ्या प्रजातींचे वाद्यांमध्ये रूपांतर करता येतं. पण वाद्य म्हणून वापरल्या जाणाऱ्या काही सर्वात प्रसिद्ध प्रजातींमध्ये टर्बिनेला पायरम, ट्रायटनचा ट्रम्पेट कॅरोनिया ट्रायटोनिस आणि राणी शंख म्हणजेच स्ट्रॉम्बस गिगास यांचा समावेश आहे. (What is shankh called in English?)

(हेही वाचा – MSRTC च्या १४० जाहिरातींच्या जागा परस्पर केल्या हडप)

१९३२ मध्ये फ्रान्समधल्या पायरेनीज पर्वतातल्या मार्सौलास नावाच्या गुहेमध्ये सर्वात प्रसिद्ध असलेल्या वाद्यांपैकी एक शंख सापडला. त्याच्या सीटी स्कॅनवरून असं दिसून आलं की प्राचीन मानवांनी कंकोला संगीत वाद्य बनवण्यासाठी शंखाचा वापर केला होता. सॉर्बोनमधील्या संशोधकांनी एका व्यावसायिक हॉर्न वादकाच्या साथीने ते पुन्हा वाद्य म्हणून वापरण्यास आणि वाजवण्यास सक्षम आहे हे सिद्ध केलं.

अनेक उदाहरणं पेरूमधल्या लिमा येथे म्युझिओ लार्को आणि मेक्सिकोमधल्या मेक्सिको सिटी येथे म्युझिओ नॅशिओनल डी अँट्रोपोलॉजिया इथल्या ऐतिहासिक कलाकृतींच्या स्वरूपात पाहायला मिळतात. (What is shankh called in English?)

(हेही वाचा – top 10 motivational books : वाचा अशी १० पुस्तके जी बदलू शकतात तुमचं आयुष्य!)

शंख-शिंपल्यांतून मोती

अनेक प्रकारचे शंख मोती तयार करू शकतात. जसं की राणी शंख, एस. गिगास या शंखांपासून मिळालेले दुर्मिळ मोती व्हिक्टोरियन काळापासून वस्तुसंग्रहालयात जतन करून ठेवलेले आहेत. हे मोती पांढरे, तपकिरी आणि नारिंगी अशा विविध रंगांमध्ये आढळतात. त्यांमध्ये अनेक मध्यवर्ती छटा असतात, पण जास्त करून गुलाबी रंगाचे मोती या शंखांतून सापडतात. ज्यामुळे या मोत्यांना “पिंक पर्ल” असं म्हणतात. काही रत्नशास्त्रांमध्ये नॉन-नेक्रियस गॅस्ट्रोपॉड मोत्यांना “चमकदार कंक्रीशन” म्हणून संबोधलं जातं. ते पोर्सिलेनियस म्हणजेच मोत्यासारखी चमक नसलेले चमकदार सिरेमिकसारखे दिसणारे असतात.

जेमोलॉजिकल इन्स्टिट्यूट ऑफ अमेरिका आणि वर्ल्ड ज्वेलरी कॉन्फेडरेशन आता अशा मोत्यांसाठी फक्त ‘मोती’ किंवा योग्य वाटल्यास ‘नॉन-नेक्रियस मोती’ ही संज्ञा वापरतात. फेडरल ट्रेड कमिशनच्या नियमांनुसार मोलस्क शंखांच्या वेगवेगळ्या मोत्यांना कोणत्याही पात्रता परिक्षेशिवाय “मोती” म्हणून संबोधलं जाऊ शकतं. (What is shankh called in English?)

(हेही वाचा – rrb group d salary : रेल्वे भरती मंडळे म्हणजेच आरआरबी ग्रुड डी मध्ये पगार किती मिळतो? जाणून घ्या)

जरी ते निक्रियस नसले तरीही त्या मोत्यांच्या पृष्ठभागावर एक अद्वितीय छटा असते. मोत्यांच्या सूक्ष्म रचनेत सूक्ष्मक्रिस्टलाइन तंतूंचे अंशतः संरेखित गुणधर्म असतात. जे एक चमकणारी किंचित इंद्रधनुष्यासारखी आभा तयार करतात. त्याला ज्वाला रचना असं म्हणतात. ही आभा म्हणजे चॅटोयन्सीचा एक प्रकार आहे. जी मोत्यांच्या पृष्ठभागावर असलेल्या सूक्ष्मक्रिस्टल्ससोबत प्रकाश किरणांच्या परस्परसंवादामुळे तयार होते. ते मोती मोइरे रेशीमसारखे दिसतात.

हिंदू धर्मात शंखाची पूजा केली जाते. तसंच देवांना अभिषेक करताना शंखामधून पाणी ओतून अभिषेक केला जातो. तसंच पूजा करताना, आरती करतानाही शंखनाद केला जातो. शंख हे एक शुभ आणि पवित्र वाद्य आहे. पूर्वी युद्धाच्या वेळी शंखनाद करून युद्धाची घोषणा आणि समाप्ती जाहीर केली जात असे. (What is shankh called in English?)

हेही पहा –