Lok Sabha Intrusion : संसदेची सुरक्षा व्यवस्था अभेद्य; तरी…

• वंदना बर्वे

लोकसभेच्या प्रेक्षक गॅलरीतून बुधवारी (१३ डिसेंबर) दोन जणांनी थेट सभागृहात उडी मारल्यामुळे संसदेच्या सुरक्षेचा मुद्या पुन्हा एकदा ऐरणीवर आला आहे. २३ वर्षांपूर्वी आजच्याच दिवशी दहशतवाद्यांनी संसदेवर हल्ला केला होता. यानंतर संसदेची सुरक्षा व्यवस्था अभेद्य करण्यात आली होती. परंतु, आजच्या घटनेने केवळ सुरक्षा व्यवस्थेचेच नव्हे तर गुप्तचर खात्यालाही संशयाच्या भोवऱ्यात आणले आहे. (Lok Sabha Intrusion)

१३ डिसेंबर २००१ रोजी भारतीय संसदेवर हल्ला झाल्यानंतर सुरक्षा व्यवस्थेत अनेक मोठे बदल करण्यात आले होते. नवीन संसद भवनातही तीच सुरक्षा कायम आहे. मात्र, आज बुधवारच्या घटनेमुळे देशातील सुरक्षा यंत्रणा पुन्हा एकदा संशयाच्या भोवऱ्यात सापडली आहे. लोकसभेच्या प्रेक्षक गॅलरीत उड्या मारणाऱ्या दोघांनी म्हैसूरच्या एका खासदाराच्या पत्रावर संसदेत प्रवेश केला होता. मात्र, संसदेत प्रवेश करताना सुरक्षेच्या बहुस्तरीय घेऱ्यातून जावे लागते. यानंतरही ही घटना घडली आहे, हे येथे उल्लेखनीय. (Lok Sabha Intrusion)

संसदेची सुरक्षा व्यवस्थेत एकापेक्षा जास्त सुरक्षा एजन्सी समाविष्ट आहेत. लोकसभा सचिवालयातील संयुक्त सचिव (सुरक्षा) हे संसदेच्या संपूर्ण सुरक्षेचे प्रमुख असतात. संसदेच्या सुरक्षेशी संबंधित सर्व एजन्सी त्यांना अहवाल देतात. (Lok Sabha Intrusion)

(हेही वाचा – Lok Sabha Intrusion : संसदेच्या सुरक्षा व्यवस्थेत मोठी चूक)

संसदेची सुरक्षा चार एजंसीच्या माध्यमातून केली जाते.

१. संसदीय सुरक्षा सेवा
२. संसद कर्तव्य गट (PDG)
३. सुरक्षा एजन्सी
४. दिल्ली पोलीस (Lok Sabha Intrusion)

१. पहिले सर्कल- दिल्ली पोलीस

दिल्ली पोलिस सुरक्षेच्या सर्वात बाहेरच्या वर्तुळात तैनात आहेत. याचा अर्थ असा की पहिल्या प्रवेशाच्या वेळी लोकांना दिल्ली पोलिसांच्या निगराणीतून जावे लागते. येथे फक्त दिल्ली पोलीसच कोणत्याही प्रकारच्या घटनेवर कारवाई करतात. व्हीव्हीआयपींना सुरक्षा पुरविण्यापासून त्यांना एस्कॉर्ट करण्यापर्यंत सर्व काही दिल्ली पोलीस येथे करतात. (Lok Sabha Intrusion)

(हेही वाचा – Parliament Security Breach: ‘त्या’ तिघांपैकी एकजण लातूरचा, नेमकं काय घडलं ?)

२. दुसरे सर्कल सीआरपीएफ, आयटीबीपी, एनएसजी

संसदेच्या आवारात प्रवेश केल्यानंतर मात्र संसदेच्या इमारतीत प्रवेश करण्यापूर्वीचा परिसर या यंत्रणांच्या स्वाधीन आहे. या ठिकाणी या एजंसीचे सशस्त्र सैनिक तैनात असतात. यात सीआरपीएफ, आयटीबीपी आणि एनएसजी कमांडो प्रमुख आहेत. याशिवाय दिल्ली पोलिसांची दहशतवादविरोधी एसडब्लूएटी टीमही तैनात आहे. यातत दिल्ली पोलिसांचे कमांडो असतात, ज्यांच्याकडे कोणत्याही अचानक धोक्याचा सामना करण्यासाठी विशेष शस्त्रे आणि वाहने असतात. त्यांचा ड्रेस एनएसजीच्या ब्लॅक कॅट कमांडोसारखा दिसत असला तरी त्यांच्या गणवेशाचा रंग निळा आहे. (Lok Sabha Intrusion)

३. संसद कर्तव्य गट (PDG)

संसदेबाहेरील पुढील गराडा केंद्रीय राखीव पोलीस दल (CRPF) च्या संसद कर्तव्य गट (PDG) गटाचा आहे. हे दल दीड हजारांहून अधिक सैनिक आणि अधिकाऱ्यांचे बनलेले आहे, ज्यांचे मुख्य काम संसदेची सुरक्षा करणे आहे. 13 डिसेंबर 2001 रोजी लष्कर-ए-तैयबा आणि जैश-ए-मोहम्मदने संसदेवर केलेल्या हल्ल्यानंतरच हा सुरक्षा घेरा तयार करण्याचे काम झाले. पीडीजीकडे दहशतवादविरोधी कारवायांसाठी जवळची लढाऊ शस्त्रे आणि वाहने आहेत. यात एक समर्पित संपर्क संघ आणि वैद्यकीय संघ आहे. (Lok Sabha Intrusion)

(हेही वाचा – Lok Sabha Security Breach : ज्यांच्या पासवर आलेल्या युवकांनी संसदेत गदारोळ केला, ते म्हैसूरचे खासदार प्रताप सिंहा कोण आहेत ?)

४. संसद सुरक्षा सेवा (PSS)

संसदेतील बाह्य सुरक्षा घेरल्यानंतर संसदेच्या आत सुरक्षा येते. ही सुरक्षा सेवा लोकसभा आणि राज्यसभेतील खासदारांच्या सुरक्षेसाठी तैनात असते. दोन्ही सभागृहांसाठी स्वतंत्र सुरक्षा व्यवस्था करण्यात आली आहे. ही सेवा खासदार, अभ्यागत, मीडिया लोक आणि संसदेतील इतर लोकांच्या सुरक्षेशी संबंधित क्रियाकलापांसाठी जबाबदार आहे. याशिवाय हीच सुरक्षा सेवा लोकसभेचे अध्यक्ष, राज्यसभेचे अध्यक्ष आणि संसदेतील खासदारांनाही सुरक्षा पुरवते. दोन्ही सभागृहात नियुक्त केलेले मार्शल देखील या सेवेचा अहवाल देतात. (Lok Sabha Intrusion)

इतकेच नाही तर संसद सुरक्षा सेवा देशातील महत्त्वाच्या लोकांच्या सुरक्षेसाठी तैनात असलेल्या सुरक्षा सेवांना सहकार्य करते. उदाहरणार्थ, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी जेव्हा संसदेत पोहोचतात तेव्हा त्यांच्या सुरक्षेसाठी एसपीजीशी समन्वय साधण्याचे कामही PSS करत असते. याशिवाय अर्थसंकल्पाची सुरक्षा, राष्ट्रपती निवडणुकीच्या वेळी मतपेट्यांची सुरक्षा, संसदेच्या संकुलात येणाऱ्या वाहनांची तपासणी आणि आग किंवा अन्य कोणतीही आपत्ती झाल्यास या सुरक्षा गटाची भूमिका महत्वाची असते. (Lok Sabha Intrusion)

हेही पहा –