- प्रतिनिधी
पाण्याच्या महत्त्वाविषयी लोकांमध्ये जागरुकता निर्माण करणे आणि त्यांना सर्वोत्तम पाणी वापर पद्धती अवलंबण्यास प्रवृत्त करण्यासाठी, केंद्रीय जलशक्ती मंत्रालयाने पाचव्या राष्ट्रीय जल पुरस्कारांचे आयोजन केले होते. राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांच्या हस्ते 5व्या राष्ट्रीय जल पुरस्कार-2023 मंगळवारी वितरण करण्यात आले. या पुरस्कार सोहळ्यात महाराष्ट्रातील पुणे, यवतमाळ आणि बुलढाणातील संस्थांना उल्लेखनीय कामगिरीसाठी पुरस्कार प्रदान करण्यात आले. केंद्रीय जलशक्ति मंत्री सी.आर. पाटील यांच्या अध्यक्षतेखाली आयोजित या कार्यक्रमात नऊ विविध श्रेणींमध्ये एकूण 38 पुरस्कार प्रदान करण्यात आले. या पुरस्कारांची घोषणा 15 ऑक्टोंबर 2024 रोजी करण्यात आली होती.
सर्वोत्कृष्ट राज्याच्या श्रेणीत ओडिशा पहिल्या क्रमांकावर राहिले, तर उत्तर प्रदेश दुसऱ्या आणि गुजरात व पुद्दुचेरीने संयुक्तपणे तिसरे स्थान पटकावले. पुण्यातील भारतीय अॅग्रो इंडस्ट्रीज फाउंडेशन (BAIF) डेव्हलपमेंट रिसर्च फाउंडेशन या संस्थेला सर्वोत्कृष्ट नागरी संस्थांच्या श्रेणीत पहिले स्थान प्राप्त झाले. यासोबत, पुणे महानगरपालिकेला सर्वोत्कृष्ट शहरी स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या श्रेणीत तिसरे पारितोषिक देऊन यावेळी गौरवण्यात आले. (National Water Awards)
(हेही वाचा – वक्फ विधेयकावरील JPC बैठकीमध्ये खासदारांमध्ये हाणामारी)
यवतमाळ जिल्ह्यातील रेमंड यूको डेनिम प्रायव्हेट लिमिटेड या कंपनीला सर्वोत्कृष्ट उद्योगाच्या श्रेणीत तिसरे पारितोषिक मिळाले. सर्वोत्कृष्ट नागरी संस्थांच्या श्रेणीत, नाशिकच्या युवा मित्रा, मित्रांगन कॅम्पस या संस्थेला द्वितीय पुास्काराने सन्मानित करण्यात आले, तर, सर्वोत्कृष्ट पाणी वापरकर्ता संघटनेच्या श्रेणीत, बुलढाणाच्या पेंटक्ली प्रोजेक्ट युनियन ऑफ वॉटर युजर असोसिएशनला प्रथम पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.
पाण्याच्या महत्त्वाविषयी लोकांमध्ये जागरुकता निर्माण करणे आणि त्यांना सर्वोत्तम पाणी वापर पद्धती अवलंबण्यास प्रवृत्त करणे हे राष्ट्रीय जल पुरस्कारांचे उद्दिष्ट आहे. सर्वोत्कृष्ट राज्य, सर्वोत्कृष्ट जिल्हा, सर्वोत्कृष्ट ग्रामपंचायत, सर्वोत्कृष्ट शहरी स्थानिक संस्था, सर्वोत्कृष्ट शाळा किंवा महाविद्यालय, सर्वोत्कृष्ट उद्योग, सर्वोत्कृष्ट पाणी वापरकर्ता संघ, सर्वोत्कृष्ट संस्था (शाळा किंवा महाविद्यालयाव्यतिरिक्त), आणि बेस्ट सिव्हिल सोसायटी या नऊ श्रेणींमध्ये पाचवे राष्ट्रीय जल पुरस्कार प्रदान करण्यात आले. यावेळी केंद्रीय जलशक्ती मंत्री सी. आर. पाटील, केंद्रीय जलशक्ती राज्यमंत्री . व्ही. सोमण्णा व राजभूषण चौधरी यांच्यासह राष्ट्रीय स्वच्छ गंगा अभियान (एनएमसीजी) जलशक्ती मंत्रालयाचे महासंचालक राजीव रंजन मिश्रा, पेयजल आणि स्वच्छता विभागाच्या सचिव विनी महाजन, नदी विकास आणि गंगा पुनरुज्जीवन विभागाच्या सचिव देबश्री मुखर्जी मंचावर उपस्थित होत्या. (National Water Awards)
(हेही वाचा – Maharashtra Assembly Poll : शिवसेना उबाठाची मुस्लिम मतांवर भिस्त!)
महाराष्ट्रातील जल पुरस्कार प्राप्त संस्थांची थोडक्यात माहिती :
पुणे महानागरपालिकेला सर्वोत्कृष्ट शहरी स्थानिक संस्थेच्या श्रेणीत तिसरा पुरस्कार
पुणे महानगरपालिकेत 100% घरगुती शौचालये आहेत आणि सर्व गटांना सांडपाणी व्यवस्थेशी जोडण्यात आले असून, 100% दर्जेदार पाणी पुरवठ्यासह 76% पाणी पुरवठा जोडणी देखील येथे आहे. महानगरपालिकेने संपूर्ण शहर परिसरात योग्य साठवण क्षमतेसह छतावरील रेनवॉटर हार्वेस्टिंग प्रणाली स्थापित करणे अनिवार्य केले असून, सांडपाणी किंवा सांडपाण्याची एकूण प्रक्रिया क्षमता सुमारे 470 एमएलडी असलेल्या 9 सांडपाणी प्रक्रिया संयंत्रांची (एसटीपी) स्थापना करण्यात आली आहे. सुमारे 60% सांडपाण्यावर प्रक्रिया केली जात आहे आणि शेती/सिंचन, बांधकामे, बागांची देखभाल, समुदायासाठी जेटिंग मशीन आणि सार्वजनिक शौचालयांची स्वच्छता यासारख्या उद्देशांसाठी त्याचा पुनर्वापर केला जात आहे. याव्यतिरिक्त, पाण्याच्या उपलब्धतेबाबत जनजागृती करण्यासाठी ‘पाण्यासाठी महिला, महिलांसाठी पाणी अभियान’ हा जनजागृती कार्यक्रमही हाती घेण्यात आला आहे. उपचार आणि वितरणाची प्रक्रिया लोकांमध्ये लोकप्रिय झाली असून याव्दारे जलसंवर्धनाच्या उपाययोजनांचा अवलंब करण्यासाठी लोकांवर सकारात्मक परिणाम झाला आहे. (National Water Awards)
सर्वोत्कृष्ट नागरी संस्था : प्रथम विजेती-बायफ विकास संशोधन संस्था, पुणे
बी. ए. आय. एफ. डेव्हलपमेंट रिसर्च फाऊंडेशन, पुणे यांनी पाणलोट आधारित संसाधन संवर्धन/व्यवस्थापन, जलसंपदा विकास, झऱ्यांचे पुनरुज्जीवन, पावसाचे पाणी साठवणे आणि जुन्या जलाशयांचे पुनरुज्जीवन यासारखे उपक्रम हाती घेतले आहेत. फाउंडेशनने डायव्हर्जन आधारित सिंचन देखील हाती घेतले आहे आणि जल व्यवस्थापनासाठी स्मार्ट सिंचन पद्धतींना प्रोत्साहन दिले आहे. रेनवॉटर हार्वेस्टिंग स्ट्रक्चर्स, टाक्या, पाणी साठवण संरचना यासह सुमारे 3,540 जलसंधारण संरचना बांधण्यात आल्या आहेत, ज्यामुळे पिण्यासाठी पाण्याची क्षमता निर्माण झाली आहे. ही रचना पीक प्रणाली सुधारणे, माती कार्बन संवर्धन आणि शाश्वत नैसर्गिक संसाधन व्यवस्थापनासह परिसंस्था पुनर्संचयित करण्याव्यतिरिक्त ग्रामीण पाणलोटाची 19.44 दशलक्ष घनमीटर (MCM) सिंचन आवश्यकता पूर्ण करतात. याव्यतिरिक्त, फाउंडेशनच्या वॉटरशेड डेव्हलपमेंटला दिलेल्या पाठिंब्यामुळे 115 गावांचा कायापालट झाला आहे, ज्यात सुमारे 7800 हेक्टर जमीन समाविष्ट आहे, ज्यामुळे 12 राज्यांमधील 1,6970 कुटुंबांना लाभ मिळाला आहे.
(हेही वाचा – Drugs : मुंबईत ४८४ कोटींचे अमली पदार्थ जप्त, १ हजार जणांना अटक; मागील नऊ महिन्यांतील कारवाई)
सर्वोत्कृष्ट नागरी संस्था-युवा मित्रा, मित्रांगन कॅम्पस, नाशिक, महाराष्ट्र
जलसंपदा विकास आणि व्यवस्थापन, उपजीविका आणि जीवन कौशल्य विकास, आरोग्य, शिक्षण, संस्था बांधणी आणि कृषी विकास यासह विविध उपक्रमांद्वारे उपेक्षित समुदायांना सक्षम करून भारतभर ग्रामीण विकासाला चालना देण्याचा 28 वर्षांचा अनुभव असणारी युवा मित्र ही एक ना-नफा करणारी संस्था आहे. युवा मित्रा या संस्थेने महाराष्ट्र आणि हरियाणाच्या भूप्रदेशावर एक अमिट छाप सोडली असून इतर 10 राज्यांमध्येही पाठिंबा दर्शविला आहे. हाती घेतलेल्या प्रमुख कामांमध्ये 16 ठिकाणी गाळ काढण्याच्या कामांचा समावेश आहे, ज्यामुळे सुमारे 4 लाख घनमीटर साठवण क्षमता निर्माण झाली आहे. युवा मित्राने घेतलेल्या काही कामांमध्ये, प्रामुख्याने 2023 मध्ये, 73,000 घनमीटर साठवण क्षमता निर्माण करणाऱ्या 9 स्थळांवरील नाला खोल करण्याचे काम, सुमारे 1,100 हेक्टरवर पसरलेल्या नापीक जमिनीत सिंचन क्षमता आणि 5,000 घनमीटर साठवणूक क्षमता निर्माण करणाऱ्या 37 गॅबियन्स आणि 150 सैल दगडांच्या संरचनांचे बांधकाम यांचा समावेश आहे. जल पुनर्भरण क्षमता लक्षणीयरीत्या वाढवणे, 200 एकर जमिनीवर सूक्ष्म सिंचन ठिबक प्रणाली विकसित करणे, एकूण 13200 घनमीटर साठवण क्षमता असलेले 44 तलाव तयार करणे इत्यादींसाठीही युवा मित्राने काम केले आहे. (National Water Awards)
बेस्ट वॉटर युजर असोसिएशन : फर्स्ट विनर-पेंटाकली प्रोजेक्ट युनियन ऑफ वॉटर युजर असोसिएशन, बुलढाणा
पेंटाकली प्रकल्प संघामध्ये 12 जल वापरकर्ते संघटना (डब्ल्यू. यू. ए.) आहेत आणि शेतकऱ्यांना केलेल्या तरतुदींनुसार पाण्याचा हक्क मिळावा आणि उपलब्ध पाण्यानुसार पीक घ्यावे यासाठी 10,700 हेक्टर क्षेत्रावर सिंचन व्यवस्थापन प्रकल्प राबविले . या पद्धतीमुळे पिकाची पद्धत बदलली आहे आणि जास्तीत जास्त सिंचन कार्यक्षमता प्राप्त झाली आहे. डब्ल्यू. यू. ए. ने कुक्कुटपालन, दुधाचा व्यवसाय आणि बकरीपालन यासारख्या व्यवसायात शेतकऱ्यांना मदत करण्याव्यतिरिक्त ठिबक सिंचनाद्वारे 300 हेक्टर क्षेत्र सिंचनासाठी मदत केली आहे, परिणामी त्यांच्या उत्पन्नात वाढ झाली आहे.
(हेही वाचा – Bomb Threat : पुन्हा CRPF च्या शाळांना ईमेलच्या माध्यमातून पुन्हा धमकी!)
सर्वोत्कृष्ट उद्योग : तिसरा विजेता-रेमंड यूको डेनिम पी. व्ही. टी. लिमिटेड, यवतमाळ
पर्यावरणीय अधोगतीचा सामना करण्यासाठी, रेमंड यू. सी. ओ. ने ई. टी. पी. गाळ आणि मिठाच्या 100% पुनर्वापरानंतर रसायनांची शून्य जोड सुनिश्चित करण्यासाठी सक्रिय गाळ प्रक्रिया (ए. एस. पी.) वापरत आहे. अशा प्रकारे, कंपनीने ‘झिरो लिक्विड डिस्चार्ज अँड झिरो सॉलिड स्लज डिस्पोजल’ युनिटची स्थिती साध्य केली आहे. या तंत्रज्ञानामुळे आसपासचे उद्योग आणि समुदायांना सुमारे 3,000 के. एल. डी. प्रक्रिया केलेले पाणी उपलब्ध करून देऊन, तेथील पाण्याची समस्या सोडवण्यास मदत झाली आहे. पाण्याचा वापर कमी करण्यासाठी ही कंपनी नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर करीत आहे, जसे की आर्द्रता प्रकल्पांमध्ये धुके बाष्पीभवन प्रणाली, प्रक्रिया यंत्रांमध्ये स्वयंचलित ऑन-ऑफ व्हॉल्व्ह, साफसफाईच्या यंत्रांसाठी कार्यक्षम स्प्रेगनचा वापर, प्रक्रिया यंत्रांमध्ये सिलेंडर आणि रबर बेल्ट थंड करण्यासाठी अप्रत्यक्ष थंड पाण्याचा पुरवठा, प्रक्रिया आणि बॉयलरमध्ये केंद्रापसारक कंप्रेसरमधून तयार झालेल्या गरम पाण्याचा पुनर्वापर, पाणी निष्फेनीकरण करणारे युनिट आणि इतर फिल्टर युनिट्सच्या ब्लो डाउन पाण्याचा पुनर्वापर सारखे प्रकल्प देखील हाती घेतले असून, यामुळे दरवर्षी सुमारे 900 घनमीटर पाण्याची बचत होत आहे. (National Water Awards)
हेही पहा –
Join Our WhatsApp Community