जवळपास १५० वर्षांत कधी असा भूकंप घडला नव्हता तो १८ वर्षांपूर्वी हिंद महासागरात झाला आणि अवघ्या जगाची झोप उडाली होती. होय झोप उडाली होती. संपूर्ण जग २५ डिसेंबर २००४ रोजी ख्रिसमस साजरा करून थकून भागून झोपले होते, पण कुणाला ठाऊक होते की, ती अडीच लाख लोकांची काळ रात्र होती आणि त्याहून अधिक संख्येने लोकांना बेघर करणारी होती. २६ डिसेंबर २००४ रोजी अचानक हिंद महासागरात ९.५ रिस्टल स्केल क्षमतेचा भूकंप झाला, जो ९००० अणुबॉम्बच्या क्षमतेचा होता असे शास्त्रज्ञांचे म्हणणे होते.
ख्रिसमसनंतरची रात्र काळरात्र ठरली
२५ डिसेंबर २००४, शनिवार,रात्री उशिरापर्यंत लोक शांतपणे ख्रिसमस साजरा करत झोपले होते. दुसऱ्या दिवशी म्हणजे २६ डिसेंबरला रविवारची सुट्टी असल्याने रात्री उशिरापर्यंत ख्रिसमसचा उत्सव मोठ्या थाटामाटात चालला. ख्रिसमस आणि नंतर नवीन वर्ष साजरे करण्यासाठी आठवड्याच्या शेवटी भारतीय समुद्रकिनाऱ्यांवर मोठ्या संख्येने पर्यटकांनी गर्दी केली होती. बर्‍याच ठिकाणी रविवारीही ख्रिसमसचा भव्य उत्सव होणार होता, पण त्याआधीच भारतीय वेळेनुसार सकाळी ६.२८ वाजता सुंदर समुद्र किनाऱ्यांनी भयानक रूप धारण केले. त्यावेळी बहुतेक लोक आपापल्या हॉटेल आणि घरात झोपले होते. समुद्रात 30 मीटर (100 फूट) उंच लाटा उसळताना पाहून जे जागे होते तेही थक्क झाले. लोकांना काही समजण्याआधीच त्सुनामीच्या प्रचंड लाटांनी भारतासह हिंदी महासागराच्या किनाऱ्यालगतच्या १४ देशांमध्ये अनेक किलोमीटर अंतरापर्यंत विनाश पसरला होता. सोप्या भाषेत सांगायचे तर समुद्र हा अनेक किलोमीटर आत भूभागात पसरला होता. काही क्षणातच मोठमोठे पूल, घरे, इमारती, वाहने, माणसे, प्राणी, झाडे सगळे या समुद्राच्या लाटांमध्ये पेंढासारखे तरंगू लागले.
(हेही वाचा HALAL: हिंदू कोळ्यांकडून मुसलमान खरेदी करत नाहीत मासे)
१६,२७९ भारतीय मृत्युमुखी पडले
या दिवशी, २६ डिसेंबर २००४ रोजी, इंडोनेशियातील सुमात्रा बेटावर या भूकंपामुळे हिंद महासागरात आलेल्या सुनामीमुळे १६, २७९ लोक एकट्या भारतात मृत्युमुखी पडले किंवा बेपत्ता झाले. आपत्ती एवढी मोठी होती की अनेक दिवस मृतांचे मृतदेह बाहेर काढले जात होते. त्या आपत्तीनंतरही अनेक लोक बेपत्ता झाले. ज्यांची ओळख पटलेली नाही. त्सुनामीच्या जखमा आजही हिरव्या आहेत. आजही ती घटना आठवून त्सुनामीग्रस्त भागातील लोक हादरतात. तेव्हापासून २६ डिसेंबर ही तारीख नैसर्गिक आपत्ती त्सुनामीसाठी देखील ओळखली जाते.
सुमात्राहून भारतात अशा प्रकारे सुनामी पोहोचली
सुमात्रामध्ये, समुद्राच्या खाली असलेल्या दोन प्लेट्समधील भेगा सरकल्याने उत्तरेकडून दक्षिणेकडे सुमारे १००० किलोमीटर लांबीची पाण्याची भिंत उभी राहिली. त्सुनामी भूकंपाच्या केंद्राभोवती पसरली नाही, त्याची दिशा पूर्वेकडून पश्चिमेकडे होती. भूकंपाच्या पहिल्या तासात १५ ते २० मीटरच्या लाटा सुमात्राच्या उत्तरेकडील किनारपट्टीवर उसळल्या. काही वेळातच त्सुनामीच्या लाटांनी भारतातील निकोबार आणि अंदमान बेटांवर हाहाकार माजवण्यास सुरुवात केली. यानंतर पूर्वेकडे जाणाऱ्या त्सुनामीने थायलंड आणि बर्माच्या किनारपट्टीवर कहर केला. सुरुवातीच्या भूकंपाच्या दोन तासांत पश्चिमेकडे जाणाऱ्या त्सुनामीच्या लाटांनी श्रीलंका आणि दक्षिण भारत व्यापला. तोपर्यंत बाधित देशांतील वृत्तसंस्थांनी त्सुनामीमुळे झालेल्या विध्वंसाची माहिती देण्यास सुरुवात केली होती, परंतु त्यास सामोरे जाण्यासाठी माहितीची देवाणघेवाण करण्याची कोणतीही तयारी किंवा यंत्रणा नव्हती. यामुळेच सुमारे साडेतीन तासांनंतर त्सुनामी मालदीव आणि सेशेल्सच्या किनारपट्टीवर धडकली, तरीही त्यांना सतर्क करण्यात आले नाही.
त्सुनामी काय आहे?
जेव्हा समुद्राच्या आत अचानक मोठी हालचाल होते (भूकंप किंवा ज्वालामुखी क्रियाकलाप) तेव्हा त्यामध्ये तेजी येते. यामुळे अशा लांब आणि खूप उंच लाटा निर्माण होतात, ज्या प्रचंड वेगाने पुढे जातात. या लाटांना त्सुनामी म्हणतात. वास्तविक त्सुनामी हा जपानी शब्द आहे जो सु आणि नामीने बनलेला आहे. सु म्हणजे समुद्रकिनारा (बंदर) आणि नामी म्हणजे लाटा. भूतकाळात त्सुनामी ही समुद्रातील भरती म्हणून घेतली गेली होती, पण तसे नाही. वास्तविक समुद्रातील लाटा चंद्र, सूर्य आणि ग्रहांच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या प्रभावामुळे उद्भवतात, परंतु त्सुनामीच्या लाटा या सामान्य लाटांपेक्षा वेगळ्या असतात. त्सुनामी लाटा समुद्राच्या किनाऱ्यावर भयंकर हल्ला करतात आणि जीवित आणि मालमत्तेचे गंभीर नुकसान करतात. त्यांचा अंदाज बांधणे कठीण आहे. शास्त्रज्ञ ज्याप्रमाणे भूकंपाचा अंदाज लावू शकत नाहीत, त्याचप्रमाणे ते त्सुनामीचाही आगाऊ अंदाज बांधू शकत नाहीत. २००४ नंतर त्सुनामीचा अंदाज लावण्यावर शास्त्रज्ञांनी बरेच काम केले. आतापर्यंतच्या नोंदी पाहून आणि खंडांची स्थिती पाहून शास्त्रज्ञ काही तास अगोदरच याचा अंदाज लावू शकतात. पृथ्वीच्या प्लेट्स किंवा थर जिथे जिथे एकत्र येतात तिथे त्सुनामीचा धोका आसपासच्या समुद्रात सर्वाधिक असतो.
जीव वाचवता आला असता
गेल्या १५० वर्षांपासून भारतीय द्वीपकल्पातील टेक्टोनिक प्लेट्समध्ये दबाव निर्माण होत होता. त्याचाच परिणाम म्हणून हा भूकंप झाला. आतापर्यंतच्या इतिहासातील ही सर्वात विनाशकारी त्सुनामी होती. त्यामुळे वायव्येकडील इंडोनेशिया, थायलंड, मलेशिया आणि पूर्व आफ्रिकेतील बांगलादेश, भारत, श्रीलंका, मालदीव, सोमालिया या आसपासच्या देशांमध्ये हजारो किलोमीटर दूरवर प्रचंड विध्वंस झाला. १८८३ नंतर हिंदी महासागरात मोठी त्सुनामी आली नाही. त्यामुळे २००४ च्या त्सुनामीपर्यंत हिंदी महासागरात कोणतीही पद्धतशीर सतर्कता सेवा स्थापन करण्यात आली नव्हती. जर अलर्ट सेवा असती तर या विनाशाच्या सुमारे तीन तास आधी लोकांना सतर्क करून सुरक्षित ठिकाणी पाठवता आले असते. अशा परिस्थितीत मालमत्तेचे नुकसान झाले असते, परंतु लाखो लोकांचा नाहक मृत्यू होण्यापासून वाचवता आला असता. या अपघातानंतर भारत सरकारने येथे अलर्ट सेवा सुरू केली आहे.
(हेही वाचा सोशल मीडियात ट्रेंड होतोय #boycott pathan; अयोध्येचे महंतही संतापले )
Join Our WhatsApp Community