वर्नर हायझेनबर्ग (Werner Heisenberg) यांचा जन्म ५ डिसेंबर १९०१ रोजी वुर्झबर्ग (Wurzburg) येथे झाला. ते मॅक्सिमिलिअन्स जिम्नॅशियम, म्युनिक या वुर्झबर्ग येथील शाळेत शिक्षण घेतले. त्यांचे वडील ऑगस्ट हायझेनबर्ग हे शिक्षक होते. पुढे ते १९०९ मध्ये म्युनिक विद्यापीठात ग्रीक भाषेचे प्राध्यापक झाले. काही महिन्यांनंतर वर्नरही कुटुंबासह वुर्जबर्गहून म्युनिकला आले.
१९२२-२३ दरम्यान हायझेनबर्ग मॅक्स बॉर्न, जेम्स फ्रँक आणि डेव्हिड हिल्बर्ट यांच्यासोबत त्यांच्या पीएचडीच्या प्रकल्पावर काम करण्यासाठी गॉटिंगेनला गेले. पीएचडी पदवी प्राप्त केल्यानंतर, त्यांना गॉटिंगेन विद्यापीठात मॅक्स बॉर्नचे सहाय्यक म्हणून काम करण्याची संधी मिळाली. १७ सप्टेंबर १९२४ ते १ मे १९२५ दरम्यान त्यांना ‘रॉकफेलर ग्रँट’ मिळाले आणि ते नील्स बोहर यांच्यासोबत काम करण्यासाठी कोपनहेगन विद्यापीठात गेले.
बोहर हे क्वांटम क्षेत्रातील आघाडीचे शास्त्रज्ञ होते. आण्विक संरचनेच्या शोधासाठी त्यांना १९२२ मध्ये नोबेल पारितोषिक मिळाले होते. जेव्हा ते कोपनहेगनमधून परतले तेव्हा क्वांटम जगातून निर्माण होणाऱ्या समस्यांना तोंड देण्यासाठी त्यांचे मन नवकल्पनांनी भरुन गेले. ते बोहर मॉडेलबद्दल विचार करू लागले की अणूमध्ये इलेक्ट्रॉन केव्हा आणि कुठे आहेत हे आपल्याला माहिती नाही. इलेक्ट्रॉनची स्थिती बदलली आहे हे आपण शोषण किंवा उत्सर्जनावरून समजू शकतो.
पण कुठल्या कक्षेतून कुठल्या कक्षेत जाण्यासाठी त्याने कोणता मार्ग स्वीकारला आहे, हे कधीच कळू शकत नाही. वर्गांचे अस्तित्व कोणत्याही प्रकारे सत्यापित केले जाऊ शकत नाही. मग बोहरचे हे ऑर्बिट कक्षा खरे ऑर्बिट आहेत हे कसे गृहीत धरायचे? जर हे वास्तविक नसेल तर त्यांना सोडून पुढे जाण्यासाठी दुसरा पर्यायी मार्ग का शोधू नये. कोणताही सिद्धांत कल्पनेवर आधारित नसून ‘वास्तवावर’ आधारित असावा, असा विचार ते करू लागले. अणू एका अवस्थेतून दुस-या अवस्थेत संक्रमणाद्वारे जाताना आपण पाहत असल्याने, त्यांना ‘संक्रमण’ च्या आधारावर पुढे जाणे श्रेयस्कर वाटले.
हायझेनबर्ग यांना मुख्यत्वे पुंजभौतिकीमधील अनिश्चिततेच्या सिद्धांताबद्दल ख्याती मिळाली आणि “पुंज यामिकीच्या शोधाबद्दल” १९३२ सालाचे भौतिकशास्त्राचे नोबेल पारितोषिक देखिल मिळाले. त्यांना आर्डर ऑफ मेरीट ऑफ बेवेरिआ, रोमानो गार्डीनी पुरस्कार, ग्रॅंड क्रास फोर फेडरल सर्वीस विथ स्टार असे सन्मान प्राप्त झाले आहेत.
Join Our WhatsApp Community