भारत हा जगातील सर्वात अनोखा देश आहे. इथे दरवर्षी २००० हून अधिक सण (Indian Festival) साजरे केले जातात. या सर्व सणांमागे फक्त परंपरा किंवा चालीरीती नाहीत, तर प्रत्येक सणामागे ज्ञान, विज्ञान, निसर्ग, आरोग्य आणि आयुर्वेदाशी संबंधित अनेक गोष्टी दडलेल्या असतात. म्हणूनच आपल्या सणांची आणि उत्सवांची थट्टा न करता त्यामागील महत्त्व जाणून श्रद्धापूर्वक हे सण साजरे केले पाहिजेत. आज आपण मकर संक्रांतीबद्दल जाणून घेणार आहोत. (Makar Sanskranti)
दरवर्षी १४ किंवा १५ जानेवारी रोजी साजरा करतात, तर पौष महिन्यात (Paush month) सूर्य मकर राशीत प्रवेश करतो तेव्हा हा सण साजरा केला जातो. संक्रांती प्रत्येक राशीत वर्षातून १२ वेळा येते, परंतु मकर आणि कर्क राशीत तिचा प्रवेश विशेष महत्त्वाचा आहे. सूर्याच्या मकर राशीत प्रवेशाच्या वाढत्या गतीमुळे दिवस मोठा आणि रात्र लहान होते. तर सूर्याच्या कर्क राशीत प्रवेशाने रात्र मोठी होते आणि दिवस लहान होतो.
मकर संक्रांतीबद्दल अनेक गोष्टी प्रसिद्ध आहेत. मकर संक्रांतीचा दिवस म्हणजे भगवान भास्कर स्वतः त्यांच्या पुत्र शनिदेवाला भेटण्यासाठी त्यांच्या घरी येतात असे मानले जाते. शनिदेव मकर राशीचे स्वामी असल्याने या दिवसाला मकर संक्रांती म्हणतात. मकर संक्रांतीच्या दिवशी, समुद्रातील कपिल मुनींच्या (Kapil Muni) आश्रमातून जात असताना गंगाजी भगीरथला भेटली. महाभारतात भीष्म पितामह हे कौरवांचे सेनापती होते. महाभारत (Mahabharata) युद्धादरम्यान त्यांनी आपले वचन पाळले आणि सूर्यमासमध्ये आपले प्राण अर्पण केले. मकर संक्रांतीच्या दिवशी त्यांचे स्मरण केले जाते आणि त्यांच्या महानतेची आणि भक्तीची कहाणी सांगितली जाते.
तसेच एका आख्यायिकेनुसार, राजा महाबली हा देवांचा राजा मानला जात असे. त्याने भगवान विष्णूची पूजा केली, त्यानंतर त्याला स्वर्गात जाण्याची परवानगी मिळाली. म्हणून हा दिवस पोंगल म्हणून साजरा केला जातो. शास्त्रानुसार, दक्षिणायन ही देवतांची रात्र मानली जाते, म्हणजेच नकारात्मकतेचे प्रतीक आणि उत्तरायण हा देवतांचा दिवस मानला जातो, म्हणजेच सकारात्मकतेचे प्रतीक. म्हणूनच या दिवशी जप, ध्यान, दान, स्नान, श्राद्ध, तर्पण इत्यादी धार्मिक कार्यांना विशेष महत्त्व आहे. या प्रसंगी दिलेले दान शंभरपट परत मिळते अशी श्रद्धा आहे. या दिवशी शुद्ध तूप आणि कंबल दान केल्याने मोक्ष मिळतो.
आता मकर संक्रांतीची (Makar Sankranti) पूजा कशी केली जाते, असा प्रश्न तुम्हाला पडला असेल. तर आम्ही या प्रश्नाचे उत्तर देणार आहोत. वाचकहो, पूजा सुरू करण्यापूर्वी, पुण्यकाल मुहूर्त आणि महापुण्यकाल मुहूर्त शोधा आणि तुमच्या पूजास्थळाची स्वच्छता आणि शुद्धीकरण करा. खरंतर ही पूजा सूर्यदेवासाठी केली जाते, म्हणून ही पूजा त्यांना समर्पित आहे. एका प्लेटमध्ये ४ काळे आणि ४ पांढर्‍या तीळाचे लाडू ठेवले जातात. तसेच प्लेटमध्ये काही पैसे ठेवू शकता.
प्लेटमध्ये ठेवलेले पुढील घटक म्हणजे तांदळाचे पीठ आणि हळद, सुपारी, सुपारीची पाने, फुले आणि अगरबत्ती यांचे मिश्रण. काळे आणि पांढरे लाडू, काही पैसे आणि मिठाई अशा गोष्टी एका ताटात सूर्यवाला प्रसाद म्हणून ठेवल्या जातात. सूर्यदेवाला हा प्रसाद अर्पण केल्यानंतर त्यांची आरती केली जाते. ‘ॐ हरं ह्रीं ह्रौं सह सूर्याय नमः’ या सूर्यमंत्राचा जप करायचा आहे.
त्याचबरोबर मकर संक्रातीला पतंग उडवून मुलं आणि मोठी माणसं देखील एकत्र येऊन हा सण साजरा करतात. तीळ-गुळाचा (Tilgul Ladoo) लाडू देऊन “तीळ गुळ घ्या, गोड गोड बोला” असं म्हटलं जातं. म्हणजे या दिवशी रुसवे-फुगवे त्यागून तुटलेली मनं देखील जोडली जातात.
