क्रांतीचे नेते स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांचे विश्वासू सहकारी मदनलाल धिंग्रा यांच्या अस्थींना भारताची माती मिळण्यासाठी स्वातंत्र्यानंतर तब्बल ६७ वर्षे लागली. २५ डिसेंबर १९७६ ही तारीख आहे जेव्हा भारतमातेचा सुपुत्र मदनलाल धिंग्रा यांच्या अस्थिकलशाचे गंगेत विसर्जन करण्यात आले होते. याच दिवशी हरिद्वारला हरी की पायरी जवळ, सहस्रावधी देशभक्तांच्या उपस्थितीत, ‘मदनलाल धिंग्रा अमर रहे’ च्या निनादात, मदनलाल धिंग्रा यांच्या पार्थिव देहावर विधिवत ते त्यांच्या मृत्युनंतर ६७ वर्षांनी अंत्यसंस्कार करण्यात आले. मदनलाल धिंग्रा यांची शेवटची इच्छा पूर्ण झाली. भारतमातेचा हा सुपुत्र त्याच्या प्रबळ इच्छेनुसार अखेर या मातीत विसावला त्यामुळे आजचा दिवस २५ डिसेंबर हा भारतासाठी विशेष आहे.
मदनलाल धिंग्रा हे श्रीमंत घराण्यातील पुत्र होते. त्यांचा जन्म १८८४ साली अमृतसर येथे झाला, वडील दित्तमल हे सिव्हिल सर्जन होते. त्यांचे कुटुंब ब्रिटिशधार्जिणे होते. घरात मदनलाल यांच्यासह सात भाऊ आणि एक बहीण होती. वडील कठोर स्वभावाचे होते, घरात त्यांचा शब्द प्रमाण मानला जात असे. मदनलाल हिस्सारच्या कॉलेजात जात होते. वडिलांपासून दूर राहण्यासाठी त्यांनी लाहोरच्या कॉलेजात प्रवेश घेतला. कॉलेज सोडून व्यवसाय केला नाही तर घरातून पैसा मिळणार नाही, या वडिलांच्या आदेशानं चिडून जाऊन मदनलाल यांनी कॉलेजच सोडून दिलं. काश्मीरच्या सेटलमेंट खात्यात त्यांनी नोकरी मिळवली. थोड्याच दिवसात तीही सोडून देऊन त्यांनी सिमला कालका टांगा सर्व्हीसमध्ये नोकरी मिळवली.
ही नोकरी करत असताना मदनलाल यांचा सामना ब्रिटिश आणि अँग्लो-इंडियन अधिकाऱ्यांशी झाला. तेथे त्यांना अपमानाच्या काही घटनांना सामोरे जावे लागले, या घटना मदनलाल यांच्या मनात इंग्रजांविरुद्धचा निषेध निर्माण करण्यास उपयुक्त ठरल्या. कुटुंबात वडिलांचा असंतोष वाढत होता. मुलगा सुधारेल या आशेनं त्यांचं लग्न लावून दिलं. मदनलाल यांना मुलगाही झाला पण त्यांचं मन काही संसारात रमत नव्हतं. मदनलाल यांचे सगळे भाऊ इंग्लंडमध्येच शिकले होते. त्यामुळे मदनलाल यांनीही शिक्षणासाठी तिकडेच जाण्याचं ठरवले. पण दित्तमल यांना आपल्या मुलाची खात्री नव्हती त्यामुळे ते काही त्यांना लंडनला पाठवायला तयार नव्हते. मग मात्र मदनलाल, अमृतसरला रामराम करून मुंबईत दाखल झाले
मुंबईला पोहोचल्यावर मदनलाल यांनी जहाजांच्या इंजिनमध्ये कोळसा भरण्याचे काम स्वीकारले. या कामातही मदनलाल यांना इंग्रजांच्या चुकीच्या वागणुकीला सामोरे जावे लागले. त्यामुळे त्यांच्या मनात इंग्रजांबद्दलचा राग प्रबळ झाला. २६ मे १९०६ रोजी ते एसएस मॅसेडोनिया नावाच्या जहाजाने लंडनला निघाले. त्याच दिवशी स्वातंत्र्यवीर सावरकरही लंडनला जात होते, पण अखेरच्या क्षणी त्यांचा प्रवास बदलला आणि वीर सावरकर आणि मदनलाल धिंग्रा यांची भेट होऊ शकली नाही. जर भेट झाली असती तर हरनाम सिंग यांच्याप्रमाणे त्यांनी मदनलाल यांना सुध्दा बोटीवरच अभिनव भारत या आपल्या क्रांतिकारी संघटनेची दीक्षा दिली असती. वीर सावरकर आणि मदनलाल यांची बंदरात भेट होऊ शकली नाही, जी नंतर इंडिया हाऊसमध्ये शक्य झाली. मदनलाल धिंग्रा हे वीर सावरकरांच्या प्रभावशाली व्यक्तिमत्त्वाने इतके प्रभावित झाले की त्यांनी इंडिया हाऊसला आपले घर बनवले आणि ते अभिनव भारतचे सदस्य बनले.
मदनलाल धिंग्रा यांनी भारताला स्वातंत्र्य मिळवून देण्यासाठी स्वातंत्र्यवीर सावरकरांचा मार्ग आत्मसात केला होता. नेपाळ हे जगातील एकमेव हिंदू राष्ट्र होते, स्वातंत्र्य संग्रामात नेपाळनं पुढाकार घ्यावा असं सांगणारं पत्र अभिनव भारताच्यावतीनं नेपाळच्या पंतप्रधानांना देण्याचं ठरलं. रक्ताने माखलेल्या या पत्रावर स्वाक्षरी करण्याचे काम मदनलाल यांच्यावर सोपवण्यात आले होते, ते त्यांनी अंगठा कापून त्या रक्ताने स्वाक्षऱी करून ते पत्र नेपाळच्या पंतप्रधानांना दिले. मात्र ज्याचा कोणताही परिणाम झाला नाही. क्रांतीवीर नेते स्वातंत्र्यवीर सावरकर इंडिया हाऊसमध्ये बॉम्ब बनवण्याचे पुस्तक वाचून प्रयोग करायचे. एकदा केमिकल खूप गरम झाले आणि ते लगेच आगीतून काढून टाकले नाही तर त्याचा स्फोट होऊन क्रांतिकारकांची संपूर्ण योजना फसली असती, हे पाहून मदनलाल यांनी गरम भांडे हाताने आगीतून बाहेर काढले. मदनलाल धिंग्रांच्या बोलण्यावर आणि वागण्यावर त्यांचे मित्र प्रत्येक वेळी हसायचे. हिंदूंच्या पराक्रमावर त्यांनी केलेल्या दाव्यावर मित्र हसले. मित्रांचा पराभव झाला आणि मदनलाल यांची हिंमत, जिद्द आणि सहनशक्ती जिंकली.
स्वातंत्र्यवीर सावरकर आणि त्यांचे साथीदार लंडनमधील इंडिया हाऊसमध्ये अनेक प्रकल्पांवर एकत्र काम करत होते. दरम्यान, स्वातंत्र्यवीर सावरकरांचे थोरले बंधू बाबाराव सावरकर यांना काळ्या पाण्याची शिक्षा देण्यात आली होती. दरम्यान, बाबाराव सावरकर यांना राजद्रोही कविता छापल्याच्या आरोपाखाली काळ्यापाण्याची शिक्षा ठोठावण्यात आली. नाशिकमध्ये तिथल्या जिल्हाधिकाऱ्यानं त्यांची धिंड काढली. बाबारावांच्या शिक्षेची बातमी तारेनं सावरकरांपर्यंत पोहोचली. या बातमीनं इंडिया हाऊसमधले सगळेच संतापले. याचा बदला घेण्यासाठी क्रांतिकारकांचे रक्त उसळले. त्यात मदनलाल धिंग्रा जरा जास्तच चिडले. मदनलाल धिंग्रा, प्रत्युत्तरादाखल, भाषणाच्या मध्यभागी लॉर्ड कर्झन वायली आणि लेफ्टनंट गव्हर्नर बॅमफिल्ड फुलर यांना गोळ्या घालण्यासाठी पोहोचले, परंतु सभागृहाचे दार बंद असल्याने त्यांना बिनधास्त परतावे लागले. यानंतर २० जून रोजी झालेल्या फ्री इंडिया सोसायटीच्या बैठकीत बाबाराव सावरकरांच्या शिक्षेचा बदला घेण्याची प्रतिज्ञा घेण्यात आली.
१ जुलैला लंडनच्या इम्पिरियल इन्स्टिट्यूटमध्ये होणाऱ्या समारंभात वायलीचा खात्मा करण्याचा बेत आखण्यात आला. मदनलाल धिंग्रा काळा कोट घालून दोन पिस्तूल आणि कट्यार लपवून इम्पीरियल इन्स्टिट्यूटमध्ये पोहोचले. कार्यक्रम चालू असताना मदनलाल तिकडे मोकळेपणाने फिरत राहिले. रात्री अकराच्या सुमारास कार्यक्रम संपल्यानंतर सर्वजण घरी जाऊ लागले. दरम्यान, मदनलाल धिंग्रा यांनी दुरूनच कर्झन वायलीच्या चेहऱ्यावर गोळ्या झाडल्या. वायली पडल्यानंतर आणखी दोन गोळ्या झाडण्यात आल्या. दरम्यान, मदनलाल यांनी त्याला वाचवण्यासाठी धावलेल्या पारशी डॉक्टर लालकाका यांच्यावरही गोळी झाडली. यानंतर सहावी गोळी स्वत:वर झाडली, मात्र तो यशस्वी होऊ शकला नाही, त्यानंतर पोलिसांनी त्याला पकडले.
स्वातंत्र्यवीर सावरकरांना मदनलाला धिंग्रा यांनी स्वत:साठी वकील नेमण्याची तयारी दाखवावी अशी इच्छा होती. तुरुंगात वीर सावरकर आणि मदनलाल धिंग्रा यांच्यात दीर्घ चर्चा झाली, पण धिंग्रा आपल्या निर्णयावर ठाम राहिले. स्वातंत्र्यवीर सावरकरांशी बोलून त्यांनी आपले मन मोकळे केले. मदनलाल धिंग्रा म्हणाले, ‘माझे अंत्यविधी हिंदू पद्धतीने झाली पाहिजे. माझ्या मृतदेहाला कोणत्याही अहिंदू किंवा माझ्या बांधवांनी स्पर्श करू नये. माझ्या पार्थिव शरीराला कोणत्या तरी ब्राह्मणाने अग्नी द्यावा. माझ्या खोलीतील कपडे, पुस्तके यांचा लिलाव करा आणि त्यातून मिळालेले पैसे राष्ट्रीय निधीत जमा करा.
कर्झन वायलीच्या हत्येप्रकरणी अटक करण्यात आलेल्या मदनलाल धिंग्राशी त्याच्या कुटुंबाने सर्व संबंध तोडले. कुटुंबाने त्यांच्या कार्याचा निषेध करणारे पत्र इंग्रजांना पाठवले. परिणामी, मदनलाल धिंग्रा यांनी कुटुंबाने नियुक्त केलेला वकील नाकारला आणि भावाला भेटण्यासही नकार दिला. सुनावणीदरम्यान मदनलाल धिंग्रा यांनी आपली बाजू न्यायालयात मांडण्यासाठी सुरू असलेल्या प्रयत्नांना विशेष साथ दिली नाही. त्यामुळे दादासाहेब खापर्डे यांच्यासारख्या अनेक क्रांती अनुयायांचे प्रयत्न यशस्वी होत नव्हते. १० जुलै १९९० रोजी वायली हत्या प्रकरणाची प्राथमिक सुनावणी झाली. यानंतर २३ जुलै रोजी खटला सुरू झाला. यामध्ये न्यायालयाने मदनलाल यांना त्यांची बाजू मांडण्यास सांगितले असता, त्यांनी त्यांचे जप्त केलेले पत्र न्यायालयात वाचून दाखविण्याची विनंती केली. जे इंग्रजांना मान्य नव्हते. उलट, तुम्हाला फाशीची शिक्षा का देऊ नये, असा सवाल न्यायाधीशांनी केला. यावर मदनलाल धिंग्रा म्हणाले, माझा तुमच्या अधिकारावर विश्वास नाही, तुमही कोणती शिक्षा द्याल याची मला फिकीर नाही. पण लक्षात ठेवा, एक दिवस तुम्ही सर्वशक्तिशाली असालाआणि तुम्हाला पाहिजे ते तुम्हाला मिळालेले असेल. त्यानंतर १७ ऑगस्ट १९०९ रोजी सकाळी मदनलाल धिंग्रा यांनी स्वतंत्र भारताच्या इच्छेने आपले जीवन समर्पण केले.
०००
Join Our WhatsApp Community