कॅन्सर क्रुसेडर पद्मभूषण डॉ. कमल रणदिवे (DR. Kamal Ranadive) या भारतातील पहिल्या आणि प्रमुख महिला शास्त्रज्ञांपैकी एक आहेत. कर्करोगाची संवेदनशीलता, हार्मोन्स आणि विषाणू यांच्यातील परस्परसंवादाचा संबंध ओळखणाऱ्या त्या पहिल्या डॉक्टर महिला होत्या. कुष्ठरोगाच्या विषाणु नष्ट करण्याच्या लसीचा त्यांनी शोध लावला. भारतीय महिला वैज्ञानिक संघ (IWSA) च्या संस्थापक संघाचे नेतृत्व त्यांनी केले आहे. (DR. Kamal Ranadive)
डॉ. कमल रणदिवे यांना त्यांचे सहकारी आणि विद्यार्थी प्रेमाने ‘बाई’ म्हणून संबोधत असत. पद्मविभूषण आणि कुष्ठरोग क्षेत्रातील कामाबद्दल वाटुमल फाऊंडेशन पुरस्कारासह त्यांना अनेक पुरस्कार मिळाले. त्यांनी भारतीय महिला वैज्ञानिक संघटना (IWSA) ची स्थापना विज्ञानाचा प्रसार लोकांमध्ये विशेषतः महिला आणि मुलांपर्यंत करण्याच्या उद्देशाने केला. सहकारी आणि विद्यार्थ्यांमधील प्रतिभा, प्रामाणिकपणा आणि सचोटी ओळखून डॉ. कमल रणदिवे यांनी त्यांना जीवशास्त्राच्या विविध क्षेत्रात काम करण्यासाठी विद्यार्थ्यांना प्रोत्साहित केले. (DR. Kamal Ranadive)
टिश्यू कल्चर व्यतिरिक्त ३ नवीन विभागांची स्थापना
डॉक्टर झाल्यानंतर परदेशात गेलेल्या शास्त्रज्ञांनी भारतात परतले पाहिजे आणि त्यांच्या दृष्टीकोनातून प्रयोगशाळांमध्ये संशोधनाची नवीन क्षेत्रे विकसित केली पाहिजेत यावर त्यांचा ठाम विश्वास होता. त्यांना राष्ट्रवाद मान्य होता. त्यांनी स्थापन केलेले भारतीय कर्करोग संशोधन केंद्र कर्करोग संशोधनासाठी एक प्रसिद्ध केंद्र बनले. वैयक्तिक, वैज्ञानिक कलागुणांना वाव देण्याच्या त्यांच्या अद्वितीय गुणवत्तेमुळे टिश्यू कल्चर व्यतिरिक्त ३ नवीन विभाग, कार्सिनोजेनेसिस, सेल बायोलॉजी आणि इम्युनोलॉजी हे विभाग तयार करण्यात आले. (DR. Kamal Ranadive)
(हेही वाचा – Muslim : हिमाचल प्रदेशच्या काँग्रेस सरकारकडून मुसलमानांचे लांगुलचालन; ईदच्या दिवशी मुसलमान महिलांना मोफत बससेवा)
पुण्यातील कृषी महाविद्यालयात प्रवेश
१९१७ मध्ये पुण्यात कमल समर्थ यांचा जन्म झाला, तिने फर्ग्युसन कॉलेजमध्ये वनस्पतिशास्त्राचे शिक्षण घेतले. त्यानंतर त्यांनी पुण्यातील कृषी महाविद्यालयात प्रवेश घेतला जेथे तिने तिच्या पदव्युत्तर पदवीसाठी ॲनोनेसीच्या सायटोजेनेटिक्सवर काम केले. जे.टी. रणदिवे यांच्याशी लग्न झाल्यानंतर त्या कमल रणदिवे झाल्या. मुंबईतील टाटा मेमोरियल हॉस्पिटलजवळ (तेव्हाचे बॉम्बे रुग्णालय) येथे राहायला गेल्या. तेथे त्यांची ओळख भारतीय कर्करोग संशोधन केंद्राची स्थापना करणारे प्रख्यात पॅथॉलॉजिस्ट व्हीआर खानोलकर यांच्यासोबत झाली. (DR. Kamal Ranadive)
भारतीय कर्करोग संशोधन केंद्रात पहिली टिश्यू कल्चर प्रयोगशाळा
जॉन्स हॉपकिन्स युनिव्हर्सिटी हॉस्पिटलमध्ये जॉर्ज गे (ज्याने हेला सेल लाइन विकसित केली) यांच्या प्रयोगशाळेत पोस्ट डॉक्टरेट कार्यकाल केल्यानंतर, कमल रणदिवे भारतात परतल्या आणि त्यांनी भारतीय कर्करोग संशोधन केंद्रात पहिली टिश्यू कल्चर प्रयोगशाळा स्थापन केली. कॅन्सरचे पॅथो-फिजियोलॉजी समजून घेण्यासाठी तिने प्राण्यांच्या मॉडेल्सवर केलेले काम अत्यंत महत्त्वाचे होते. कर्करोगाची संवेदनशीलता आणि हार्मोन्स आणि ट्यूमर विषाणू यांच्यातील परस्परसंवादाचा संबंध ओळखणारी ती पहिली होती. या व्यतिरिक्त तिने कुष्ठरोगाच्या जीवाणूंवर तिचे काम चालू ठेवले, ज्यामुळे अखेरीस कुष्ठरोगाची लस तयार करण्यात आली. (DR. Kamal Ranadive)
(हेही वाचा – Sumit Nagal : एटीपी मास्टर्स स्पर्धेत सुमितचा क्रमवारीत अव्वल खेळाडूला दे धक्का)
नवोदित महिला शास्त्रज्ञांसाठी शिष्यवृत्ती
महिला शास्त्रज्ञांमधील वैज्ञानिक सिद्धींना चालना देणे, विज्ञानातील महिलांच्या समस्या समजून घेणे आणि विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रातील महिलांचे प्रतिनिधी म्हणून काम करणे या उद्देशाने IWSA ची जबाबदारी सोपवण्यात आली होती. IWSA कार्यालयांमध्ये एक सामुदायिक आरोग्य सेवा केंद्र, एक डे केअर सेंटर आणि एक नर्सरी, एक कार्यरत महिलांचे वसतिगृह आणि लोकांपर्यंत विज्ञान पोहोचवण्यासाठी ‘संडे सायन्स प्रयोगशाळा’ आहे. हे विज्ञान व्याख्याने आणि कार्यशाळा आयोजित करते आणि संशोधन प्रकल्पांना निधी देते, तसेच नवोदित महिला शास्त्रज्ञांसाठी शिष्यवृत्तीदेखील प्रदान करते. मायकोबॅक्टेरियम लेप्री, कुष्ठरोगास कारणीभूत असलेल्या जीवाणूचा अभ्यास केला आणि लस विकसित करण्यात मदत केली. (DR. Kamal Ranadive)
आरोग्य सेवा कर्मचारी म्हणून प्रशिक्षण
१९७३ मध्ये, डॉ. रणदिवे आणि ११ सहकाऱ्यांनी वैज्ञानिक क्षेत्रात महिलांना पाठिंबा देण्यासाठी भारतीय महिला वैज्ञानिक संघ (IWSA) ची स्थापना केली. रणदिवे यांनी परदेशातील विद्यार्थ्यांना आणि भारतीय विद्वानांना भारतात परत येण्यासाठी आणि समुदायासाठी कार्य करण्यासाठी प्रोत्साहित केले. १९८९ मध्ये सेवानिवृत्त झाल्यानंतर, डॉ. रणदिवे यांनी महाराष्ट्रातील ग्रामीण समुदायांमध्ये काम केले. महिलांना आरोग्य सेवा कर्मचारी म्हणून प्रशिक्षण दिले आणि आरोग्य आणि पोषण शिक्षण दिले. IWSAचे आता भारतात ११ अध्याय आहेत आणि विज्ञानातील महिलांसाठी शिष्यवृत्ती आणि बालसंगोपनाचे कार्य केले. (DR. Kamal Ranadive)
(हेही वाचा – Raju Waghmare Join Shiv Sena : काँग्रेस पक्षाचे प्रवक्ते राजू वाघमारे यांचा शिवसेनेत पक्षप्रवेश)
महिलांना प्रशिक्षण
डॉ. कमल रणदिवे यांनी महाराष्ट्रातील राजूर येथील आदिवासी महिला आणि मुलांचे पोषण आणि आरोग्य यावर काम केले. आदिवासींना पोषण आणि वैद्यकीय सेवेबद्दल जागरुकता आणि प्राथमिक आरोग्य सेवा कर्मचारी म्हणून महिलांना प्रशिक्षण देऊन हा प्रकल्प प्रचंड यशस्वी झाला. (DR. Kamal Ranadive)
भारताचा तिसरा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार प्रदान
रणदिवे यांना १९८२ मध्ये मेडिसिनसाठी पद्मभूषण (भारताचा तिसरा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार) प्रदान करण्यात आला . त्यांना भारतीय वैद्यकीय परिषदेचा १९६४ चा पहिला रौप्य महोत्सवी संशोधन पुरस्कार प्रदान करण्यात आला. तिला सूक्ष्मजीवशास्त्रात १९६४साठी जीजे वाटुमुल फाऊंडेशन पारितोषिकही देण्यात आले. (DR. Kamal Ranadive)
(हेही वाचा – Lok Sabha Election 2024: मविआच्या पत्रकार परिषदेत जागावाटप जाहीर, कोणत्या पक्षाला किती जागा? जाणून घ्या…)
कुष्ठरोगावर २०० हून अधिक वैज्ञानिक शोधनिबंध
रणदिवे यांनी कर्करोग आणि कुष्ठरोगावर २०० हून अधिक वैज्ञानिक शोधनिबंध प्रकाशित केले. बेटेल क्विड च्यूइंग आणि तोंडाचा कर्करोग: हॅमस्टरवर प्रायोगिक अभ्यास, न्यूक्लिक ॲसिडवर युरेथनचा प्रभाव; ICRC स्ट्रेनच्या नर उंदरांमध्ये ल्युकेमियाच्या विकासावर स्प्लेनेक्टॉमीचा प्रभाव; आईसीआरसी माऊसच्या स्ट्रेनच्या स्तनाच्या ट्यूमर विषाणूच्या वैशिष्ट्यांचाही त्यांनी अभ्यास केला. (DR. Kamal Ranadive)
सरकारी प्रायोजित प्रकल्प
अहमदनगरच्या सत्य निकेतन (एक स्वयंसेवी संस्था) च्या रणदिवे आणि त्यांच्या टीमने १९८९ मध्ये हाती घेतलेला एक मोठा अभ्यास म्हणजे महाराष्ट्रातील अहमदनगर जिल्ह्यातील अकोला तालुक्यातील आदिवासी मुलांच्या पोषण स्थितीशी संबंधित माहिती गोळा करणे. रणदिवे यांनी राजपूर आणि अहमदनगरजवळील ग्रामीण खेड्यांतील महिलांना भारतीय महिला संघटनेच्या पुढाकाराने सरकारी प्रायोजित प्रकल्पांद्वारे आरोग्य आणि वैद्यकीय सेवेबद्दल सल्ला दिला. (DR. Kamal Ranadive)
हेही पहा –
Join Our WhatsApp Community