वाळकेश्वर हा मुंबई (Mumbai) शहरामधील एक उच्चभ्रू भाग आहे. दक्षिण मुंबईमध्ये मलबार हिल भागात मरीन ड्राइव्हच्या वायव्य टोकाला उभे असलेले वाळकेश्वर येथील वाळकेश्वर मंदिर, बाणगंगा तलाव इत्यादी ऐतिहासिक स्थळांकरिता प्रसिद्ध आहे. महाराष्ट्राच्या राज्यपालांचे अधिकृत निवास राज भवन येथेच आहे. (Walkeshwar Temple)
वाळकेश्वर मंदिराला वाळूचे मंदिर, बाण गंगा मंदिर, दक्षिण मुंबईतील एक लोकप्रिय तीर्थक्षेत्र म्हणूनही ओळखले जाते. हे सर्वात जुने पवित्र मंदिर मलबार हिलजवळ आहे. वाळकेश्वर मंदिरात शिवाचा अवतार असलेल्या वाळकेश्वरला भक्त प्रमुख देवता म्हणून पूजतात. त्याची देखभाल मुंबई महापालिका (MCJM) करते. (Walkeshwar Temple)
वाळकेश्वर मंदिरात उत्तर भारतीय स्थापत्य शैली आहे. गर्भगृहाच्या वर एक पिरॅमिड छत आहे. मंदिराची रचना वास्तु-पुरुष-मंडल नावाच्या भौमितिक पद्धतीनुसार आहे. हे एक साधी सममितीय रचना प्रतिबिंबित करते. शिलाहार घराण्यातील मंत्री लक्ष्मण प्रभू यांनी ११२७ मध्ये वाळकेश्वर मंदिर बांधले. त्यांच्या राजवटीत, पोर्तुगीज राजवंशाने १६ व्या शतकात मंदिर नष्ट केले. नाश टाळण्यासाठी हे वाळूचे शिवलिंग समुद्रात लपवून ठेवण्यात आल्याचे सांगितले जाते.
मुंबईचे व्यापारी आणि परोपकारी रामा कामथ (ब्रिटिश काळात ‘कामाटी’ म्हणून ओळखले जाणारे सारस्वत ब्राह्मण) यांनी १७१५ मध्ये वाळकेश्वर मंदिराची पुनर्बांधणी केली. मंदिराच्या नैऋत्य कोपऱ्यात गोड्या पाण्याचे बाण गंगा टाके आहे, जे ११२७ पूर्वीचे आहे. पवित्र आणि सर्वात जुनी बाण गंगा पाण्याची टाकी (मंदिर तलाव) समृद्ध आहे वर्षभर पाणी. पाण्याच्या टाकीत जाण्यासाठी आणि आंघोळीसाठी पायऱ्या आहेत. अनेक लोक पायऱ्यांवर उभे राहून पाण्यात राहणाऱ्या माशांना खायला घालतात. (Walkeshwar Temple)
मंदिराच्या प्लास्टर केलेल्या टॉवरमध्ये संगीतकार आणि ऋषींच्या कोरलेल्या प्रतिमा आहेत. गर्भगृहासमोर भक्तांना दगडी कासव आणि नंदी पाहायला मिळतो. गर्भगृहात, भक्तांना एक लहान काळ्या-पाषाणाचे शिवलिंग पाहता येते. गर्भगृहाशेजारी सापाची मूर्ती भक्तांना आशीर्वाद देते. मंदिराच्या पुजाऱ्यांच्या उपस्थितीत भक्त नागाच्या मूर्तीची पूजा करतात. आजूबाजूला गणेश, लक्ष्मी आणि दुर्गा यांची छोटी छोटी देवळे बांधलेली आहेत.(Walkeshwar Temple)
पेशवेकालीन वेंकटेश्वर बालाजी मंदिर, १७८९ पासून लाकडी छत असलेले सर्वात जुने वास्तू येथे दिसतात. रामेश्वर मंदिर १८२५ मध्ये बांधले गेले. या सर्वांसाठी संरचनात्मक दुरुस्ती आणि साफसफाईची गरज आहे.पोर्तुगीजांच्या विध्वंसानंतरही, वाळकेश्वर मंदिराची सुंदर पुनर्बांधणी झाली आणि ते मुंबईचे सर्वात प्रसिद्ध धार्मिक स्थळ बनले. (Walkeshwar Temple)
हेही पाहा :